آشنایی با قوانین و مقررات برای ثبت اسم تجارتی

• ماده ۵۸۱ قانون تجارت نیز مقرر می‌دارد: «در مواردی که ثبت اسم تجارتی الزامی‌ شده و در موعد مقرر، ثبت به عمل نیاید، اداره ثبت اقدام به ثبت کرده و سه برابر حق‌الثبت مأخوذ خواهد داشت.»

هر تاجری می‌تواند تحت نام مخصوصی که اسم تجارتی نامیده می‌شود، تجارت ‌کند. اسم تجارتی، عنوانی حاکی از شهرت تاجر است که او خود را تحت آن عنوان، معرفی می‌کند. در واقع، اسم تجارتی، نام تجارتخانه و بنگاه تجارتی است که تاجر در آن مشغول تجارت است.

این عنوان ممکن است نام خانوادگی تاجر یا یک اسم فانتزی یا نامی باشد که مربوط به موضوع تجارت است. در واقع، اسم تجارتی، نام تجارتخانه و بنگاه تجارتی است که تاجر در آن مشغول تجارت است و معمولاً معتبر بودن یا نبودن یک مؤسسه‌ تجاری، بستگی به اسم تجاری آن دارد.

بسیاری از اسامی‌ تجاری که هر روز در تبلیغات دیده و شنیده می‌شود، با نام اصلی شرکت سازنده آن متفاوت است. کافی است نگاهی به مشخصات و آدرس شرکت تولیدکننده بیندازید تا با اسامی ‌و علامت‌هایی مواجه شوید که اصلا به گوش شما نخورده است.

البته ممکن است اسم تجاری با اسم شرکت یکی باشد اما به هر حال این عنوان معرف محصول تجاری شرکت است و دیگران نمی‌توانند از آن استفاده کنند.

سوءاستفاده از اسم تجاری یک شرکت، از روش‌های فریب مردم و فروش کالاهای نامرغوب به آنها است. از چنین سوءاستفاده‌هایی علاوه بر مصرف‌کنندگان، شرکت صاحب اسم تجاری نیز ضرر می‌بینند. به همین دلیل ثبت اسم تجاری به سود همگان است و در کشور، قوانین و مقرراتی برای بیان روش ثبت اسم تجاری وجود دارد. قانونگذار در قانون تجارت موادی را به موضوع اسم تجاری اختصاص داده است. (مواد ۵۷۶ تا ۵۸۲)

البته ماده‌ ۵۸۲ این قانون، ثبت اسم تجاری را به آیین‌نامه‌ای موکول کرده است که وزارت دادگستری باید آن را تهیه کند. اما این آیین‌نامه تا به‌حال به تصویب نرسیده است و به همین دلیل، فعلا ثبت اسم تجاری در ایران ممکن نیست.

طبق ماده ۵۷۶ قانون تجارت، «ثبت اسم تجاری اختیاری است، مگر در مواردی که وزارت دادگستری ثبت آن را الزامی ‌بداند.»

ماده ۵۸۱ قانون تجارت نیز مقرر می‌دارد: «در مواردی که ثبت اسم تجارتی الزامی‌ شده و در موعد مقرر، ثبت به عمل نیاید، اداره ثبت اقدام به ثبت کرده و سه برابر حق‌الثبت مأخوذ خواهد داشت.»

ماهیت اسم تجارتی

اسم تجاری ماهیتاً یک حق مالکیت است و تاجر می‌تواند در صورتی که این حق او مورد تجاوز قرار گیرد، در دادگاه اقامه‌ دعوا کند. حق مالکیت اسم تجارتی هم از حیث زمان و نیز از حیث نوع تجارتی که چنین اسمی برای آن در نظر گرفته شده است، حقی نسبی به شمار می‌رود و اگر تاجری آن را در تجارت معینی به کار گرفت، پس از آن تاجر دیگری نمی‌تواند همان نام را در همین تجارت به کار ببرد.

دلیل این امر نیز آن است که از یک سو ممکن است این امر موجب اشتباه غیر شود و از سوی دیگر موجب شود فردی که پیش از این، این نام را برای خود به کار گرفته است، متضرر شود.

محدوده‌ اعتبار یک نام تجارتی

در مورد محدوده‌ اعتبار یک اسم تجارتی باید به دامنه‌ گسترش شهرت و معروفیت آن اسم توجه داشت. گاهی ممکن است این دامنه شهر یا کشوری را شامل شود و گاهی نیز ممکن است جنبه‌ بین المللی پیدا کند.

در اینجا باید توجه داشت که چنانچه دو نفر یک نام تجارتی را در یک زمینه‌ تجاری اما در دو محدوده‌ متفاوت انتخاب کنند، در صورتی که فعالیت هر دو گسترش یافت و به محدوده‌های همدیگر رسیدند، باید گفت که هر شخص در محدوده‌ای که سابقه‌ی بیشتری دارد حق خواهد داشت که در آن محدوده انحصاراً با آن نام فعالیت کند.

ثبت اسم تجاری، مانع از سوءاستفاده سایرین

ثبت اسم تجاری، آن را از سوءاستفاده دیگران دور می‌کند. ماده‌ ۵۷۸ قانون تجارت، خط قرمز را ترسیم کرده است و می‌گوید: «اسم تجارتی ثبت‌شده را هیچ شخص دیگری در همان محل نمی‌تواند اسم تجارتی خود قرار دهد؛ ولو این که اسم تجارتی ثبت‌شده با نام خانوادگی او، یکی باشد.» بنابراین اگر اسم تجاری تاجر، همان نام خانوادگی او باشد، می‌تواند دیگران را از استعمال آن منع کند.

اسم تجاری نباید به گونه‌ای انتخاب شود که باعث اشتباه مشتریان شود. چنانکه ماده ۵۷۷ قانون تجارت مقرر می‌دارد: «صاحب تجارتخانه که شریک در تجارتخانه ندارد، نمی‌تواند اسمی ‌برای تجارتخانه‌ خود انتخاب کند که موهوم وجود شریک باشد.»

انتقال اسم تجاری

یکی از امتیازاتی که صاحب اسم تجاری دارد، امکان انتقال آن است. تاجری که اسم تجاری خود را به ثبت برساند، بعدها می‌تواند در صورت تمایل، با انتقال آن سرمایه زیادی به دست آورد.

اسم تجارتی طبق ماده ۵۷۹ قانون تجارت قابل انتقال است. اگر اسم تجارتی با نام خانوادگی تاجر یکی باشد، فروش اسم تجارتی، تاجر را از استفاده از نام خانوادگی محروم نمی‌کند؛ به شرط آن که آن را برای تجارت استعمال نکند.  در موقع واگذاری اسم تجاری که نام خانوادگی باشد، معمول بر این است که انتقال‌گیرنده، نام خود را در ذیل آن به عنوان جانشین اضافه می‌کند یا اینکه در مقابل اسم تجارتی، کلمه‌ قدیم را اضافه می‌شود تا علاوه بر اینکه اسم تجاری سابق ذکر می‌شود، توهمی نیز ‌برای مشتریان نسبت به شخص تاجر حاصل نشود.

تحقیق درباره اسم تجاری

ثبت اسم تجاری در صورتی امکان دارد که مشابه اسم تجاری دیگری نباشد و حقوقی را تضییع نکند. در مرجع ثبت در این خصوص تحقیق و موشکافی نمی‌شود. در واقع اداره ثبت نسبت به اظهارات متقاضی ثبت و صحت و سقم آن تحقیقی نمی‌کند. این در حالی است که اگر هر یک از شهروندان بر اثر استفاده از این اسم تجاری ضرری ببیند، حق خواهد داشت که نسبت به ثبت مزبور اعتراض کند.

به این اعتراض رسیدگی می‌شود و در صورتی که وارد تشخیص داده شود، ثبت اسم تجاری بی‌اثر خواهد شد بنابراین نظارت قبل از ثبت وجود ندارد بلکه از طریق رسیدگی به اعتراض‌های شهروندان بر موضوع نظارت می‌شود.

تفاوت اسم تجارتی با اسم مدنی

مهمترین تفاوت میان اسم تجارتی با اسم مدنی در آن است که اسم تجارتی را تاجر برای متمایز و مشخص کردن مؤسسه‌ تجارتی خود از سایر مؤسسات انتخاب می‌کند اما انتخاب اسم‌های مدنی تنها برای معلوم داشتن اشخاص از یکدیگر است. از سوی دیگر اسم مدنی در زمره‌ حقوق شخصی است و قابل تقویم و نقل و انتقال نیست و جزو امور غیرمالی قرار می‌گیرد، اما اسم تجاری وابسته به شخصیت تاجر نیست بلکه یکی از عناصر مؤسسه‌ تجاری را تشکیل می‌دهد و مانند دیگر عناصر یک مؤسسه‌ تجاری دارای قیمت و ارزش مالی است و در نتیجه جزو حقوق مالی محسوب می‌شود.

انقضای اسم تجارتی

در قانون تجارت ایران، مدت اعتبار ثبت اسم تجارتی پنج سال مقرر شده و به موارد انقضای اسم تجارتی تصریح نشده است. (ماده‌ ۵۸۰  قانون تجارت). اسم تجارتی به سه طریق پایان می‌یابد:

۱- از بین رفتن مؤسسه‌ای که اسم تجارتی تابع آن است. ۲- ترک استعمال اسم تجارتی. ۳-  انتخاب اسم تجارتی دیگری به جای اسم تجارتی پیشین.

بنابراین هر گاه از تاریخ ثبت اسم تجارتی پنج سال بگذرد، اعتبار ثبت آن از بین می‌رود و حمایت قانون از آن، مبنی بر این که شخص دیگری در همان محل نمی‌تواند آن اسم را اسم تجارتی خود قرار دهد، منتفی می‌شود. صاحب اسم تجارتی می‌تواند دوباره نسبت به ثبت اسم تجارتی اقدام کند.