جرم و مجازات تهیه و ترویج سکه تقلبی

یکی از مصادیق جرایم علیه نظام اقتصادی کشور، دخل و تصرف متقلبانه در سکه‌های رایج داخلی یا خارجی است. به طور کلی در سایه تأمین آسایش عمومی در یک جامعه، افراد آن در روابط متقابل، از اعتماد و اطمینان بیشتری برخوردار شده و روابط با دیگران را فراهم می‌سازند. در نتیجه، آسایش عمومی ایجاب می‌کند که معاملات و خرید و فروش مسکوکات اعم از طلا و نقره و یا مسکوکات رایج دیگر، از هرگونه تقلب و دستکاری و مخدوش شدن مصون بمانند.

سکه به پول‌هایی اطلاق می‌شود که با عیار مخصوص و وزن معلوم از فلزات قیمتی مانند طلا و نقره و یا فلزهای عادی نظیر مس یا برنج یا نیکل و یا مخلوطی از آنها به صورت آلیاژ ساخته می‌شود. در کشور ایران حق امتیاز ضرب سکه به موجب قانون مسکوکات طلا مصوب سال 1337 فقط در انحصار دولت است که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران صورت می‌گیرد.

واژه <قلب> و <تقلب> نیز همواره در برابر سکه واقعی و اصیل رایج داخلی و خارجی به کار رفته و شامل هر نوع شبیه سازی و یا مخدوش کردن آن است

یکی از جرائم مذکور در قانون مجازات اسلامی، تهیه و ترویج سكّه تقلّبی می باشد.عناصر این جرم عبارتند از:

رکن قانونی جرم:

قانون مجازات اسلامی در ضمن مواد 518 تا 522 تهیه و ترویج سكه تقلبی را جرم دانسته و برای آن مجازات تعیین كرده است.

ركن مادی جرم:

1) ساختن سكه تقلبی: منظور از ساختن سكه تقلبی آن است كه مرتكب با تهیه كردن مقداری از فلزاتی كه در مسكوك اصلی به كار رفته و فراهم آوردن ابزار و وسایل لازم، مثل وسایل قالب‌گیری و منگنه دست به سكّه سازی می‌برد.

در صورتی که سکه ساخته شده شباهتی به اصلی نداشته باشد این جرم محقق نمی‌شود. لیكن شباهت ظاهری كه بیننده را در نگاه اول به اشتباه بیندازد كافی است و شباهت واقعی ضرورتی ندارد.

2) مخدوش كردن سكه طلا و نقره: «هركس به قصد تقلب به هر نحو از قبیل تراشیدن، بریدن و نظایر آن از مقدار مسكوكات طلا و نقره ایرانی یا خارجی ب‌كاهد یا عالماً و عامداً در ترویج این قبیل مسكوكات شركت یا آن را داخل كشور نماید به حبس از یك‌سال تا سه سال محكوم می‌شود» (مفاد ماده519 قانون مجازات)

منظور از مخدوش کردن سكه آن است كه كسی با استفاده از وسایل برقی مثل متّه، یا وسایل شیمیایی مثل اسید، مقداری از فلز گرانبهای موجود در سكه را جدا كند تا فلز جدا شده را مورد استفاده قرار دهد یا بفروشد.

3) ترویج یا خرید و فروش سكه قلب یا مخدوش: منظور از ترویج آن است كه كسی با علم به تقلبی بودن و فساد سكه، آن را به جریان اندازد و به دیگری بدهد، حال چه به عنوان معامله و یا به عنوان صدقه وهبه:

ترویج سكه قلب یا سكّه مخدوش جرمی است جدا از ساختن سکه قلب یا مخدوش ساختن سكه؛ بنابراین، اگر عامل ساختن سكه تقلبی و نیز ترویج آن یك نفر باشد با رعایت احكام تعدد مادی جرم، حكم داده می‌شود.

 4) داخل كردن سكه قلب یا مخدوش به كشور: صِرف وارد كردن عالمانه سكه تقلبی جرم است؛ هر چند كه وارد كننده قصد ترویج یا فروش آن را نداشته باشد و نیز وارد كردن سكه به كشور لزوماً به معنی گذشتن از گمرك ورودی نیست، بلكه همین كه كسی سكه را وارد قلمرو كشور كند این جرم را مرتكب شده است، هر چند كه مأمور گمرك سكّه قلب یا مخدوش را كشف كرده و اجازه ترخیص آن را ندهد.

ركن معنوی جرم:

در جرایم مربوط به مسكوكات طلا و نقره یا مسكوكات عادی علاوه بر عمد در فعل، قصد مجرمانه خاص استفاده نامشروع نیز شرط است.

در قوانین جزایی ایران

براساس قانون مجازات اسلامی هر کس شبیه هر نوع مسکوک طلا یا نقره داخلی یا خارجی از قبیل سکه بهار آزادی، سکه‌های حکومت های قبلی ایران، لیره و نظایر آن را از پول‌ها و ارزهای دیگر که مورد معامله واقع می‌شود، بسازد یا عالماً داخل کشور کند یا مورد خرید و فروش قرار دهد یا ترویج سکه قلب کند، به حبس از یک تا ده سال محکوم می‌شود.همچنین هر کس به قصد تقلب به هر نحو از قبیل تراشیدن، بریدن و نظایر آن از مقدار مسکوکات طلا یا نقره ایرانی یا خارجی بکاهد یا عالماً و عامداً در ترویج این قبیل مسکوکات شرکت کند یا آن را داخل کشور کند به حبس از یک تا سه سال محکوم می‌شود و چنانچه شبیه مسکوکات رایج داخلی یا خارجی غیر از طلا و نقره را بسازد یا عالماً آنها را داخل کشور کند یا در ترویج آنها شرکت کند یا مورد خرید و فروش قرار دهد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.علاوه بر مجازات‌های مقرر در فوق، تمام اموال تحصیل شده از طریق موارد مذکور نیز به عنوان تعزیر به نفع دولت ضبط می‌شود البته هرگاه اشخاصی که مرتکب جرایم مذکور شده‌اند، قبل از کشف قضیه، مأموران تعقیب را از ارتکاب جرم مطلع کنند یا در ضمن تعقیب به واسطه اقرار خود موجبات تسهیل تعقیب سایرین را فراهم آورند یا مأموران دولت را به نحو مؤثری در کشف جرم کمک و راهنمایی کنند، بنا به پیشنهاد دادستان مربوط و موافقت دادگاه و یا با تشخیص دادگاه در مجازات آنان تخفیف مناسب داده می‌شود و حسب مورد از مجازات حبس معاف می‌شوند، مگر آن که احراز شود قبل از دستگیری توبه کرده‌اند که در این صورت از تمام مجازات‌های مذکور معاف خواهند شد.

مرتکب جرم

قانونگذار برای اشاره به عامل جرم از کلمه “هر کس ” استفاده کرده است. بنابراین همه افراد اعم از کارمند و غیرکارمند، نظامی یا غیرنظامی، ایرانی یا خارجی، زن یا مرد، مسئول و غیر مسئول صرف نظر از شغل یا سمت یا مرتبه اداری می‌توانند مشمول این حکم قانونی قرار گیرند.

فعل مرتکب جرم

با توجه به مواد مربوط به تهیه و ترویج سکه تقلبی، فعل مرتکب همواره یک عمل مثبت مادی خارجی است که حسب مورد می‌تواند شامل ساخت و شبیه سازی سکه، مخدوش کردن سکه، داخل کشور کردن و ترویج آن باشد. بنابراین جرم قلب سکه با ترک فعل مصداق پیدا نمی‌کند. ضمناً جرم مذکور مبتنی بر اضرار فرد نیست و دیدگاه قانونگذار نسبت به این قبیل جرایم بر این است که جامعه بیشترین ضرر را از ارتکاب آنها خواهد برد و خطر اولیه و ابتدایی آن متوجه کل نظام اجتماعی و اقتصادی کشور است.

موضوع جرم

موضوع جرم تهیه و ترویج سکه تقلبی شامل موارد زیر است:- ساختن سکه تقلبی: عمل سکه سازی قلب هنگامی تحقق پیدا می‌کند که مرتکب، شخصاً مقدار کمی فلزات طلا یا نقره و یا غیر آن را با فلزات دیگر مخلوط کرده و پس از ذوب و قالب گیری، شبیه سکه‌های رایج را بسازد. البته برای تحقق این جرم، وزن و عیار سکه واقعی ملاک نیست و اگر وزن و عیار سکه تقلبی با وزن و عیار سکه واقعی مساوی و یا حتی بیشتر از آن هم باشد، باز در صورت احراز سایر شرایط، جرم محقق خواهد شد.به هر حال، چون اقداماتی که در راستای ساختن و شبیه سازی سکه صورت می‌گیرد غالبا به صورت مخفیانه و پنهانی است، بنابراین کشف وسایل ذوب، قالب گیری، شبیه سازی و منگنه در نزد مرتکب مبیّن عمل سکه‌سازی قلب است.- مخدوش کردن سکه: ‌عمل مادی مخدوش کردن مسکوک طلا یا نقره ممکن است به وسیله تراشیدن، سوهان کردن و یا بریدن سکه صورت گیرد. همچنین ممکن است این عمل با استفاده از وسایل الکتریکی یا شیمیایی واقع شده و بدین ترتیب مقداری از فلز قیمتی را کاهش داد.البته عمل مخدوش کرن فقط در مورد سکه های طلا و نقره جرم محسوب می شود و اگر کسی اقدام به مخدوش کردن سکه های غیر از طلا و یا نقره کند، مورد از شمول حکم قانون خارج است، زیرا به علت کم اهمیت بودن ارزش فلزات مسکوک غیر از طلا یا نقره، کمتر کسی حاضر می شود که رنج تحمل این عمل را به خود بدهد و از این راه منفعتی کسب کند

فرآوری: هانیه اخباریه

بخش حقوق تبیان

منابع: 1- گلدوزیان، ایرج؛ حقوق جزای اختصاصی، تهران، انتشارات تهران، چاپ دهم، 1383

2- میرمحمد صادقی، حسین؛ حقوق كیفری اختصاصی (3)، تهران، نشر میزان، چاپ چهارم، 1383

3- شكری، رضا؛ سیروس، قادر؛ قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق كنونی، تهران، نشر مهاجر، چاپ چهارم

4-سایت حقوقدانان

5- پژوهشکده باقرالعلوم