سقط جنین جرم است مجازات زندان و پرداخت دیه دارد

• پرداخت دیه در ماده487 قانون مجازات اسلامی باید توسط مادر به ولی دم جنین (پدر) صورت بگیرد. همچنین مطابق ماده489 اگر زنی جنین خود را سقط کند دیه آن را در هر مرحله‌ای که باشد، باید بپردازد و خود از آن دیه سهمی نمی‌برد.

آرزوی داشتن فرزند و چشیدن طعم مادر شدن یكی از دیرینه‌ترین و زیباترین آرزوهای هر زنی است اما گاهی این آرزو بنا به دلایلی دستخوش برخی چالش‌ها می‌شود تا جایی كه مادر، خودخواسته یا ناخواسته اقدام به نابودی جنینش می‌كند كه در اصطلاح امروزی به آن سقط جنین می‌گویند.

برای سقط جنین در كشورهای مختلف قوانین خاصی وجود دارد و میزان گستردگی وقوع این عمل نیز به همین میزان متفاوت است. در برخی كشورها از بین بردن جنین بسیار سهل‌تر رخ می‌هد و در كشورهایی مانند ایران كه اسلامی هستند برای ساقط كردن جنین، قوانین سخت‌گیرانه‌ای وجود دارد كه وقوع این امر را جز در موارد ضروری غیرقابل امكان می‌كند. هرچند افرادی كه به شكل غیرقانونی اقدام به سقط جنین می‌كنند نیز در جامعه وجود دارند اما مساله مهم درچارچوب قانون نبودن این اقدام است.

با نگاهی اسلامی، حرمت داشتن دم  مورد تاكید دین است و مورد حمایتهای قانونی نیز قرار می‌گیرد اما متاسفانه امروزه در جامعه ما، این جرم به دلایلی چون ارتباط نامشروع، تجاوز به عنف، ازدواج‌های موقت غیر قانونی و خارج از مكانهای درمانی مجاز انجام می‌شود و به همین دلیل دستیابی به آمار دقیق سقط های غیرقانونی ممكن نیست.

نگاهی به تعریف سقط جنین

سقط جنین یعنی خروج پیش از موعد جنین به نحوی كه قابل زیستن نباشد. از جنبه حقوقی نیز سقط جنین عبارت است از خاتمه دادن به دوران حاملگی، خواه از طریق سلب حیات از جنین در حالی كه در رحم مادر بوده است، خواه از طریق خروج آن قبل از موعد طبیعی به نحوی كه قابل زیستن نباشد. در واقع سقط جنین جرمی است مقید كه نتیجه آن سقط شدن جنین است. بنابراین سقط جنین اعم است از اینكه در اولین روزهای انعقاد نطفه باشد كه جنین هنوز شكل و صورتی نیافته یا در روزهای آخر بارداری كه جنین شكل یك انسان كامل را به خود می‌گیرد.

نگاه قانون به جرم سقط جنین

قانون در نظام  جمهوری اسلامی ایران كه مردم مسلمان هستند، نگاهی ویژه به پدیده سقط جنین دارد. بعد از پیروزی انقلاب، شورای نگهبان ماده17 نظام نامه پزشکی را خلاف شرع دانست و تنها وقتی سقط جنین، مجاز شناخته شده که قبل از حلول روح در جنین بوده و ادامه بارداری خطر مرگ را برای مادر داشته باشد. بر اساس قانون مجازات اسلامی كشور، برای مباشر در سقط جنین وقتی روح در جنین دمیده شد، قصاص تعیین شده بود یعنی حیات جنین که حیاتی وابسته به غیرمستقل است مانند حیات یک انسان متولدشده که حیاتی مستقل و غیروابسته است مساوی و محترم شناخته شده بود.

قانون مجازات اسلامی كه ملاك عمل برای برخورد با مرتكبان جرایم در نظام حقوقی كشور است، در مواد 622، 623، 624 به سقط جنین عمدی و مجازات مباشر و معاون آن اشاره دارد. مطابق ماده622 که موضوع سقط جنین همراه با اذیت و آزار است، هرکس عالما و عامدا به واسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله، موجب سقط جنین او شود، علاوه بر اینکه باید دیه ضرب و جراحت وارده به زن حامله پرداخت كند یا نسبت به آن قصاص شود، از بابت سقط جنین به حبس از یک تا سه سال محکوم می‌شود. ماده623 مربوط به مجازات افراد غیرمتخصص است که وسیله سقط را در اختیار زن حامله قرار می‌دهند که مجازات شش ماه تا یک سال حبس برای او در نظر گرفته شده است. ماده624 قانون مجازات اسلامی مربوط به مجازات افراد متخصص مثل طبیب، ماما یا دارو فروش است که مباشرت به اسقاط جنین می کنند یا وسایل سقط جنین را در اختیار زن حامله قرار می‌دهند. مجازات این افراد به لحاظ اینکه در حرفه مقدس پزشکی و… فعالیت دارند و مسوولیت اخلاقی بیشتری نسبت به حفظ قانون دارند، بیشتر در نظر گرفته شده است.

در تمام موارد فوق طبق ماده487 قانون مجازات اسلامی مباشر جرم، محکوم به پرداخت دیه جنین به اولیای دم است. دیه جنین قبل از حلول روح، به حسب مرحله ای که در آن به سرمی برد از 20دینار تا صد دینار است که با توجه به نرخ دیه در سال جاری پنج میلیون ریال تا 25میلیون ریال است و دیه جنینی که روح در آن دمیده شده باشد، دیه فرد کامل است که براساس جنسیت جنین پرداخته می شود.

حال از زاویه‌ای دیگر اگر مادر در نقش مباشر سقط جنین باشد، مشمول  مواد مذكور نمی‌شود، البته این به معنای آن نیست كه قانون هیچ نگاهی در این زمینه نداشته است و پرداخت دیه در ماده487 قانون مجازات اسلامی باید توسط مادر به ولی دم جنین (پدر) صورت بگیرد. همچنین مطابق ماده489 اگر زنی جنین خود را سقط کند دیه آن را در هر مرحله‌ای که باشد، باید بپردازد و خود از آن دیه سهمی نمی‌برد. همچنین زنی که از مباشر جرم سقط جنین تمکین می‌کند و از او می‌خواهد که جنین او را سقط کند به عنوان تسهیل‌کننده جرم سقط جنین (معاون جرم) محسوب می‌شود، اما همچنان که ذکر شد مشمول مجازات‌های قانونی نمی‌شود.

در این زمینه اگر پدر كه ولی دم محسوب می‌شود اگر تنها به سقط جنین رضایت داده باشد، نظر به اینکه مباشرتی در عمل سقط نداشته و داشتن رضایت هم از مصادیق معاونت در جرم نیست، مجازاتی برای او نیست، اما اگر یکی از اعمال معاونت را انجام داده باشد مثلا زن را تحریک یا تهدید به انجام سقط کرده باشد یا وسایل سقط جنین را برای او فراهم کند، مشمول مجازات مندرج در ماده623 خواهد شد.

البته نباید از نظر دور داشت كه علی‌رغم نگاه سخت‌گیرانه قانون به جرم سقط جنین، این عمل كماكان و به شكلی مخفیانه در جامعه در حال رخ دادن است و افرادی زیادی اقدام به سقط جنین كرده و كسانی نیز در قامت پزشك به انها یار می‌رسانند.

در این زمینه عده‌ای بر این باورند كه اگر مجازاتها سخت‌گیرانه‌تر از حال حاضر باشد وقوع چنین جرمی كاهش خواهد داشت. البته اینكه اگر با افرادی مرتكب جرم طبق قانون فعلی نیز برخورد شود می‌تواند در بازدارندگی از وقوع جرم تاثیر داشته باشد.