مراحل رسیدگی به پرونده های دعوای منجر به ضرب وجرح

• پرونده پس از طی شدن تشریفات مربوط به ثبت، توسط واحد ارجاع به یكی از شعبات كیفری ارجاع و وقت رسیدگی برای آن تعیین می شود. جلسه در وقت مقرر تشکیل می شود و شاکی و نماینده دادستان در آن جلسه حضور می یابند.

جرم ضرب و جرح عمدی در وهله اول مجازات قصاص را به همراه دارد اما در مواردی که امکان قصاص کردن مجرم وجود ندارد، به لحاظ جنبه عمومی جرم، قانونگذار مجازات حبس را برای وی در نظر گرفته است.

طبق قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، هر شخصی که عمداً به دیگری جرح یا ضربه ای وارد آورد که موجب نقصان یا شکستن یا از کار افتادن عضوی از اعضا یا منتهی به مرض دایمی یا فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع یا زوال عقل مجنی علیه شود، در مواردی که قصاص امکان نداشته باشد، چنانچه اقدام وی موجب اخلال در نظم و صیانت و امنیت جامعه یا بیم تجری مرتکب یا دیگران شود، به دو تا پنج سال حبس محکوم خواهد شد و در صورت درخواست مجنی علیه مرتکب به پرداخت دیه نیز محکوم می شود.

در صورتی که جرح وارده منتهی به ضایعات فوق نشود و آلت جرح اسلحه یا چاقو و امثال آن باشد، مرتکب به سه ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد. در این میان به نظر می رسد جراحات ساده ای که بدون ضایعات مندرج در قانون مجازات اسلامی باشد، مستند به هیچ ماده قانونی نیست بنابراین در این حالت در صورت گذشت شاکی خصوصی دادگاه قرار موقوفی تعقیب را نسبت به پرونده صادر می کند همچنین در صورت عدم گذشت شاکی خصوصی و مطالبه دیه و توافق با مجرم، دادگاه کیفری صرفا به صدور حکم بر پرداخت دیه بسنده می کند.

شروع اختلاف

در پرونده حاضر در پی اعلام مرکز پیام مبنی بردرگیری دو نفر در سرویس بهداشتی عمومی در تهران و اعزام ماموران کلانتری، مشاهده می شود که فردی به نام «علی» از ناحیه چشم راست و کنار ابروی چپ توسط فردی به نام « تیمور» با یک عدد دسته جارو دچار جراحت و خونریزی شده است. طرفین دعوای كیفری به کلانتری محل اعزام می شوند و پس از شکایت شاکی پرونده، متهم اعلام می کند: شاکی شروع به آب بازی در محل كرد که بنده قصد فراری دادن و ترک محل توسط آنها را داشتم که با من درگیر شدند و مقاومت کردند. من هم با دسته جارو ضربه ای به صورت ایشان زدم، ولی قصد ضرب و جرح نداشتم.

تعقیب دادسرا

پرونده پس از تنظیم گزارش نیروی انتظامی به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم فرستاده می شود. در ادامه محتویات پرونده در دادسرا ثبت و توسط واحد ارجاع، به یكی از شعبات بازپرسی مستقر در آن دادسرا ارجاع می شود. بازپرس پرونده با توجه به وضع پرونده و دلایل جرم در مورد متهم دعوا، قرار تامین کفالت به میزان 10 میلیون تومان را صادر می کند و شاکی دعوا نیز طی نامه ای برای تعیین میزان جراحات واردشده بر بدنش به پزشکی قانونی فرستاده می شود. متهم در ادامه یك نفر از بستگان خود را به عنوان کفیل به شعبه بازپرسی معرفی و بازپرس پرونده ابتدا وضعیت مالی و صلاحیت وی را برای كفیل شدن بررسی می كند.

با احراز شرایط لازم برای كفالت، قرار قبولی كفالت صادر و در نتیجه متهم آزاد می شود.

نظریه پزشکی قانونی خطاب به دادسرای عمومی و انقلاب به این شرح اعلام می شود:

1) خراشیدگی ابروی چپ؛ 2) خونریزی شدید چشم راست؛ 3) کبودی و تورم شدید اطراف چشم راست و 4) جراحت چشم راست در بدن شاكی دعوا مشاهده شده است.

پس از آن، وقت جلسه رسیدگی توسط دفتر شعبه بازپرسی تعیین و در قالب احضاریه ای به دو طرف دعوای كیفری ابلاغ می شود. همچنین جلسه تحقیق بازپرسی تشکیل و در همان جلسه به متهم پرونده تفهیم اتهام می شود. در این جلسه رسیدگی، متهم دعوا به ارتكاب جرم اقرار و اظهار ندامت می کند. بعد از اخذ نظریه نهایی پزشکی قانونی قرار مجرمیت صادر و کیفرخواست به اتهام ایراد ضرب و جرح عمدی با توجه به شکایت شاکی، اقرار متهم، گزارش پزشکی قانونی و سایر امارات قضایی تنظیم می شود.

رسیدگی دادگاه

پرونده پس از طی شدن تشریفات مربوط به ثبت، توسط واحد ارجاع به یكی از شعبات كیفری ارجاع و وقت رسیدگی برای آن تعیین می شود. جلسه در وقت مقرر تشکیل می شود و شاکی و نماینده دادستان در آن جلسه حضور می یابند.

نماینده دادستان تقاضای مجازات متهم را دارد و متهم با وجود ابلاغ واقعی در جلسه حاضر نمی شود و لایحه دفاع هم نمی فرستد. دادگاه از شاکی تقاضای طرح شکایت می كند و شاکی نیز شکایت خود را طرح می کند. دادگاه به دلیل نیاز به ضرورت تعیین «ارش» برای خونریزی، موجب اتخاذ تصمیم را فراهم نمی داند و با دستور تعیین وقت نظارت، شاکی را برای تعیین ارش به پزشکی قانونی معرفی می کند.

رای دادگاه

در ادامه شاکی از گرفتن ارش صرف نظر می کند، به این ترتیب دادگاه در وقت فوق العاده ختم رسیدگی را اعلام و اقدام به انشای رای به شرح ذیل می کند:

«در خصوص اتهام تیمور… دایر بر ایراد ضرب و جرح عمدی نسبت به علی…، دادگاه با توجه به محتویات پرونده، شکایت شاکی، گواهی پزشکی قانونی، اقرارهای صریح متهم در دادسرا و کیفرخواست و اینکه متهم با وصف ابلاغ واقعی در دادرسی حضور نیافته و دفاعی نکرده است، انتساب بزه را به وی محرز دانسته و به علت عدم امکان رعایت تساوی در قصاص، متهم را به پرداخت یک درصد دیه کامل بابت جراحت بالای ابروی چپ و سه هزارم دیه کامل بابت کبودی اطراف چشم راست و دو درصد دیه کامل بابت جراحت زیر چشم راست در حق شاکی محکوم می کند. رای صادره غیابی و ظرف مدت 10 روز قابل واخواهی در این دادگاه و ظرف 20 روز پس از آن قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان است.»

تحلیل پرونده

در رای و پرونده فوق نکات ذیل حایز اهمیت است:

با توجه به ابلاغ وقت دادرسی به متهم و عدم دفاع کتبی یا شفاهی وی رای به درستی و طبق مواد 217 و 218 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور كیفری غیابی توصیف شده است كه پس از انقضای مدت واخواهی قابل تجدیدنظر خواهد بود و باید مدنظر داشت که ملاک رای غیابی در امور کیفری عدم دفاع کتبی یا حضوری است.

متاسفانه در تدوین رای دادگاه دقت لازم به عمل نیامده است زیرا قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب سال 1378 در بخش مربوط به تجدیدنظرخواهی از آرای دادگاه های کیفری مقرر کرده که اصل بر غیرقابل تجدیدنظر و بنابراین قطعی بودن آرای کیفری است؛ اما در ادامه به مواردی به عنوان استثنا به عنوان جرایم قابل تجدیدنظر اشاره شده است که یكی از این موارد عبارت است از جنایاتی كه میزان دیه آن بیش از یك پنجم دیه كامل باشد. با دقت در رای صادرشده به نظر نمی رسد كه دیه ضرب و جرح واردشده به مرتكب به یك پنجم از دیه كامل یك مرد مسلمان برسد؛ به این ترتیب قاضی دادگاه باید به این موضوع توجه و رای صادره را قطعی و غیرقابل تجدیدنظر عنوان می كرد.

دیات مقرر در حق شاکی به درستی بوده و اشتباهی در محاسبه صورت نگرفته است و با توجه به صرف نظر شاکی از گرفتن ارش، دادگاه از محاسبه و محکومیت متهم به پرداخت آن صرف نظر کرده است
شایسته بود كه با استفاده از طرقی مثل محکومیت تعلیقی، سعی در استفاده از تاسیسات جدید حقوق كیفری می شد.

با وجود دفاع متهم دعوا مبنی بر عدم قصد سوء نسبت به شاکی به نظر می آید كه وی با ارتکاب فعل مجرمانه و قصد فعل موجود در آن مرتکب این جرم به طور عمدی شده به این ترتیب به نظر می آید كه رای مذکور در كل به درستی صادر شده است.