نگاهی به جرم جعل سند

• جعل از زمره جرایم جرائم مادی صرف نمی باشدد بلكه نیازمند عنصر روانی است كه بدون احراز آن امكان تعقیب سازنده یا تغییر دهنده سند یا نوشته یا چیز دیگری تحت عنوان جرم جعل وجود ندارد.

طبق آنچه در کتاب قانون آمده، ساختن یا تغییر آگاهانه نوشته یا سند، ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیررسمی، خراشیدن، تراشیدن، قلم بردن، الحاق، محو، اثبات، سیاه کردن یا دست بردن در تاریخ سند یا الحاق نوشته ای به نوشته دیگر یا به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن به قصد جا زدن آنها به عنوان اصل برای استفاده خود یا دیگری و به ضرر غیر، از مصادیق جعل به شمار می رود.

آنچه که پایه و اساس جعل را تشکیل می دهد امکان به اشتباه انداختن دیگری است به نحوی که بتوان او را فریب داد و از این رهگذر کاری کرد تا او سند غیرواقعی را به عنوان سند اصلی باور کند. این جعل و تلاش برای فریفتن دیگران حتما نباید خیلی بزرگ باشد مثلا تلاش جاعلان برای خراشیدن بخشی از اسناد واقعی و ایجاد تغییرات اندک و نامحسوس در آن.

کارشناسان تشخیص اسناد واقعی از اسناد جعلی می گویند در عمل خراشیدن، جاعل بخشی از یک کلمه را محو می کند مثلابا حذف حرف «ن» کلمه «نبود» را تبدیل به

«بود» می کند در حالی که در عمل تراشیدن جاعل همه کلمه را محو می کند و به جای آن کلمه دیگری قرار می دهد.

جعل عبارت است از: از تغییر حقیقت نوشته یا سند یا چیزهایی مانند آن از طریق تغییر در ظاهر و شكل خارجی مانند خراشیدن، تراشیدن، الحاق یا حذف كلمات از سند و نظایر آن كه عموماً همراه با آثار مشهود عملیات است و یا تغییر در مفاد و مضمون یك سند و نوشته كه با آثار ظاهری و خارجی همراه نیست بلكه جاعل همزمان با تنظیم سند با موضوع یا مطالبی كه سند برای آن تهیه می‌شود مفاد و مضمون آن را تغییر می‌دهد. روش اول را جعل مادی و روش دوم را جعل مفادی ( معنوی)  گویند .

روش‌های وقوع جرم جعل؛

با پیشرفت تكنولوژی، طرق ارتكاب جرایم از جمله جرم جعل نیز متحول شده است. امروزه ساختن سندی مثل شناسنامه یا گذرنامه، تنها راه ارتكاب جرم جعل نیست، بلكه روش‌های متفاوتی وجود دارد كه می‌توان یك نوشته یا سند را جعل نمود. تعدادی از این روش‌ها به شرح زیر هستند؛ ساختن مهر یا امضا اشخاص؛ چك، قولنامه، اجاره نامه و اسنادی نظیر آن باید توسط اشخاصی كه این اسناد متعلق به آنها است، امضا یا مهر شود. در این روش، جاعل امضا و مهر این اشخاص را جعل نموده، سپس از سند جعلی به ضرر صاحب این اسناد استفاده می‌نماید.

خراشیدن یا تراشیدن؛ در این روش، جاعل با استفاده از ابزاری همچون تیغ یا چاقو، اعداد یا كلمات نوشته را تغییر می‌دهد. برای مثال، مبلغ یك چك را از 3000 به 2000 تبدیل می‌كند.

الحاق؛ در این روش، لزوما جمله یا عبارتی به یك متن اضافه نمی‌شود، بلكه صرف درج یك عدد نیز برای وقوع این جرم كافی است.برای مثال، اگر عدد 3000 به 30000 تبدیل شود، جرم جعل تحقق یافته است.

الصاق؛ در این روش، امضا یا مهر شخصی از یك نوشته بریده شده و به نوشته دیگر الصاق یا چسبانده می‌شود.

عناصر اصلی جرم جعل

عنصر مادی جعل: عنصر مادی در جرم جعل عبارت است از:

1)فعل مرتكب كه ممكن است به صورت‌های زیر ظاهر شود:

الف) فعل مثبت: كه همان قلب حقیقت در یك نوشته دارای ارزش و سندیت به یكی از صور پیش‌بینی شده در قانون است و مطابق ماده 524 به بعد قانون مجازات اسلامی شامل افعال مثبت زیر می شود: ـ جعل احكام یا امضاء یا مهر یا فرمان یا دست خط مقامات دولتی‌(به اعتبار یا از حیث مقام آنان قانون مجازات 524 و 525)

ـ جعل مهر، تمبر، منگنه یا علامت یكی از شركت‌ها یا موسسات یا ادارات دولتی یا نهادهای انقلاب اسلامی یا نهادهای عمومی غیر دولتی و یا شركت‌ها و تجارت خانه‌های‌غیر دولتی (525، 528، 529 )

ـ جعل احكام دادگاه ها یا اسناد یا حواله‌های صادره از خزانه دولتی و منگنه یا علامتی كه برای تعیین عیار و یا نقره به كار می‌رود (525)

ـ جعل اسكناس رایج داخلی یا خارجی یا اسناد بانكی یا اسناد و اوراق بهادار و حواله‌های صادره از خزانه‌(526)

ـ جعل مدارك تحصیلی (527)

ـ جعل در اسناد و نوشته‌های غیر رسمی (536)

ـ جعل در اسناد و نوشته‌های رسمی (532 و 533)

ـ عكس برداری از اوراق و مدارك(537)

ـ جعل گواهی پزشكی‌(538)

ـ صدور گواهی نامه خلاف واقع‌(540)

ب) فعل منفی یا ترك فعل:

كه در جعل مفادی یا معنوی محقق می‌شود. زیرا در اثر ترك فعل، سندی ایجاد شده كه محتوای آن با واقعیت تطبیق نمی‌كند؛ مثل این‌كه قسمتی از تقریرات شخصی كه سند را دیكته می‌كند، حذف كرده و ننویسیم و بر اثر آن یك تعهد یا حقی را كه موجب ضرر به غیر است، مخفی كنیم.

عنصر معنوی جعل: عبارت از علم و عمد در فعل یا ترك فعل توسط مرتكب است؛ یعنی علم به خلاف واقع بودن عمل و اراده عمل خلاف واقع.

جعل از زمره جرایم جرائم مادی صرف نمی باشدد بلكه نیازمند عنصر روانی است كه بدون احراز آن امكان تعقیب سازنده یا تغییر دهنده سند یا نوشته یا چیز دیگری تحت عنوان جرم جعل وجود ندارد.

برای تحقق عنصر روانی جرم جعل از یك سو باید قصد ساختن یا تغییر دادن احراز شود. از سوی دیگر مرتكب باید قصد كامل فریب دادن دیگران را از این سند یا نوشته یا چیز مجعول دیگری را به عنوان اصل قبول نمایند و از این طریق به ضرر خود عمل نمایند داشته باشد.

منتفع شدن یا قصد منتفع شدن شخص جاعل ضروررت ندارد، بنابراین قصد استفاده بردن دیگران هم كفایت می كند.عنصر ضرر در جعل، مفروض گرفته شده است و ضرورتی ندارد كه مدعی جعل در مقام اثبات آن برآید. همچنین احتمال وجود ضرر كفایت می‌كند و لازم نیست كه ضرر، تحقق خارجی داشته باشد.

منظور از عنصر ضرری لزوماً ورود ضرر بالفعل نیست، بلكه ضرر بالقوه یا محتمل نیز كفایت می‌كند. دیوان عالی كشور در یكی از آرای خود اشعار می‌دارد:’… اضرار آنی شرط تحقق [جعل] نیست، بلكه عمل جعل اگر در آینده و حتی بالقوه متضمن ضرر دیگری باشد، مورد باموارد مربوط به جعل منطبق است.

بنابراین از بین بردن عمدی سند مجعول مانع تعقیب جرم نخواهد بود.

مجازات جرم جعل؛

طبق قانون مجازات اسلامی، برای جاعل، مجازات حبس مقرر شده است. برای مثال، مجازات جعل احكام دادگاه‌ها، مهر یا علامت شركت‌ها یا ادارت دولتیش، اسكناس یا چك بانكی 1 تا 10 سال حبس، جعل مدارك تحصیلی 1 تا 3 سال حبس، جعل مهر یا علامت شركت‌های غیردولتی 3ماه تا 2 سال حبس است.

و در صورتی كه كارمندان یا مسوولان دولتی یا قضایی مرتكب جرم جعل شوند، مجازاتشان بیشتر از افراد عادی خواهد بود.

منابع: 1)جام جم / 2- وکالت آن لاین / 3-وبلاگ دادنامه / 4-هم میهن