از عفو به عنوان عادلانه تر شدن مجازات استفاده می شود

عفو یکی از راهکارهای نظام های قضایی برای عادلانه تر کردن مجازات هاست. مجرمان زیادی به امید عفو یا تخفیف مجازات روزگار محکومیت خود را سپری می کنند. اما ساز و کار برخورداری از این امتیاز چیست؟ در این خصوص کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومان در مرکز و استان ها تشکیل می شود که به ترتیب کمیسیون مرکزی و استانی نامیده می شود و به تقاضای عفو رسیدگی می کنند.

مدارک لازم برای تقاضای عفو

در پیشنهاد عفو، تخفیف و تبدیل مجازات باید مدارک متضمن اطلاعات زیر پیوست شود:

1ـ مشخصات محکوم علیه شامل: نام و نام خانوادگی، شهرت، نام پدر، شماره ملی، شماره شناسنامه و محل صدور آن، تاریخ تولد، تابعیت، شغل، سواد، تأهل، تعداد عائله و داشتن و نداشتن سرپرست.

2ـ تاریخ شروع اجرای مجازات و مدتی که محکوم علیه پیش از شروع به اجراء در بازداشت بوده ‌است.

3ـ پیشینه کیفری (در صورت داشتن نوع و تعداد و شرح آن قید گردد.)

4ـ استیفاء یا عدم استیفاء حق شاکی خصوصی و کیفیت آن.

5 ـ جرم ارتکابی، میزان محکومیت قطعی، مانده محکومیت در تاریخ تنظیم فرم و میزان عفو درخواستی.

6 ـ سوابق استفاده از عفو یا تخفیف و میزان آن.

7ـ وضعیت اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، جسمانی و معیشتی عائله محکوم‌علیه.

8 ـ تاریخ تنظیم فرم پیشنهاد عفو.

9ـ کیفر خواست، رأی بدوی، رأی تجدیدنظر و رضایت‌نامه حسب مورد.

10ـ در مورد محکومیت به اعدام عندالاقتضاء اصل پرونده به ضمیمه برگ پیشنهاد عفو.

شرایط عفو

شرایط عفو، تخفیف و تبدل مجازات عبارتند از:

1ـ رعایت سیاست‌ها و تدابیر مندرج در این آئین‌نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومان.

2ـ محکومین به اعدام که مجازات‌شان با استفاده از عفو به حبس ابد تبدیل شده، در صورت تحمل حداقل ده سال حبس از تاریخ عفو قبلی.

3ـ عفو محکومین به حبس ابد پس از تحمل ده سال حبس.

4ـ محکومین به حبس ابد که حبس آنان به پانزده سال تقلیل یافته، پس از گذشت پنج سال از تاریخ عفو قبلی.

5 ـ محکومین غیر از حبس ابد در صورت تحمل یک سوم باقی‌مانده حبس از تاریخ عفو قبلی.

چنانچه عفو محکومان فاقد برخی از شرایط ضرورت یابد، رئیس قوه قضائیه می تواند عفو آنان را به طور جداگانه و با ذکر علل پیشنهاد کند.

محرومان از عفو

موارد زیر مشمول عفو، تخفیف و تبدیل مجازات نمی‌شود:

1ـ قاچاقچیان حرفه‌ای.

2ـ موارد حق‌الناس.

3ـ سرقت مسلحانه.

4ـ تجاوز به زنای به عنف.

5 ـ مصادیق مهم جرائمی از قبیل: جاسوسی، محاربه، قاچاق سلاح و مهمات، اختلاس، ارتشاء و آدم ربایی.

6 ـ محکومین به جرائم مستوجب حدشرعی اعدام و رجم مانند زنای محصنه و لواط مشروط بر اینکه جرم آنان با شهادت شهود عادل ثابت شده ‌باشد.

اعلام نظر کمیسیون

دبیرخانه کمیسیون مرکزی در تهران تشکیل و امور مربوطه به پیشنهادهای عفو را در دفاتر و رایانه ثبت و آماده طرح در کمیسیون می‌نماید و دبیرخانه کمیسیون استانی، تحت نظارت و مسئولیت رئیس کل دادگستری تشکیل و به امور مربوط رسیدگی و نسبت به آماده کردن درخواست ها برای طرح در کمیسیون و انعکاس مراتب به دبیرخانه کمیسیون مرکزی اقدام می کند. دبیر کمیسیون موظف است درخواست‌ها و پیشنهادهای عفو یا تخفیف مجازات محکومان را به ترتیب تاریخ وصول ثبت و حداکثر ظرف پانزده روز توسط کارشناسان اداره عفو و بخشودگی بررسی و بلافاصله پس از تکمیل به منظور طرح به کمیسیون مرکزی ارسال کند. کمیسیون‌های مرکزی و استانی، حداقل هر پانزده روز یک بار و در مواقع ضروری به صورت فوق‌العاده تشکیل جلسه می‌دهند. کمیسیون استانی درخواست‌های رسیده را بررسی و تصمیمات اتخاذ شده را یک ماه پیش از موعد مقرر به کمیسیون مرکزی تقدیم می کند و کمیسیون مزبور باید حداکثر بیست روز قبل از موعد مقرر فهرست اسامی

دارندگان شرایط عفو را توسط رئیس کمیسیون مرکزی به رئیس قوه‌ قضائیه تقدیم دارد و پیشنهاد عفو باید پانزده روز قبل از مناسبت مقرر به محضر مقام معظم رهبری تقدیم شود.

نحوه درخواست عفو

یک وکیل دادگستری در رابطه نحوه درخواست عفو می‌گوید: عفو عمومی ‌با تصویب قانون‌گذار صورت می‌گیرد ولیکن در خصوص عفو خاص درخواست عفو و بخشودگی باید تسلیم شود. علیرضا جعفرزاده می‌گوید: این درخواست‌ها به ترتیب تاریخ وصول ثبت و به کمیسیون ارسال می‌شود و کمیسیون نیز جهت بررسی اعلام نظر به کمیسیون عفو درخواست را به روسای هیات‌های موجود در مراکز استان ها و شهرستان می‌فرستد.

تشخیص عفو عام از عفو خاص

یک وکیل دادگستری به ملاک‌های تشخیص عفو عمومی از خصوصی اشاره می‌کند و می‌گوید: اداره حقوقی قوه‌ قضاییه بدون استدلال همه عفوهای اعطایی از سوی مقام معظم رهبری را عفو خصوصی دانسته است. محمود واحدی ادامه می‌دهد: بهترین راه برای شناسایی و جداسازی این دو نوع از یکدیگر، بررسی محتوای هر کدام است تا در صورت انطباق آن با ملاک اساسی «شمول بر محکومان وغیر محکومان» عفو عمومی ‌شناخته شود و در غیر این صورت عفو خصوصی است.

آثار عفو

یک کارشناس ارشد حقوق جزا در مورد آثار عفو بر سرنوشت قضایی محکوم می گوید: در عفو عام آثار محکومیت مثل محرومیت از برخی حقوق اجتماعی بر طرف می شود اما در مورد عفو خاص اگر رهبری عفو کرد آثار باقی است. کاظم کوهی اصفهانی توضیح می دهد: در مورد عفو عام هر جرمی قابل عفو است چرا که قانون گذار که هر فعل یا ترک فعلی را که جرم انگاری می کند می تواند آن را جرم زدایی کند. اما در خصوص عفو خاص ضوابطی وجود دارد که در آیین نامه عفو و بخشنودگی بیان شده است. به عنوان مثال سرقت هیچ گاه شامل عفو نخواهد شد. آثار حکم در عفو عام حذف می شود و پرونده بسته می شود.

انواع عفو

مدرس دانشکده حقوق دانشگاه علامه در بررسی جایگاه عفو در نظام حقوقی ایران می‌گوید: عفو در یک معنی کلی به دو نوع عفو عمومی ‌و خصوصی تقسیم می‌شود. عفو عمومی‌ به‌موجب قانون اعطا می‌شود و عفو خصوصی که فقط ناظر به مجازات است توسط بالاترین مقام کشور اعطا می‌شود که در کشور ما با پیشنهاد رییس قوه قضاییه و تایید مقام معظم رهبری صورت می‌گیرد. منصور رحمدل در خصوص ارزیابی قوانین در مورد عفو می‌گوید: عفو عمومی‌ از موجبات لغو تعقیب است و عفو خصوصی از موجبات لغو مجازات است.