اطلاعات کامل در مورد قصاص یا بخشیدن قاتل

• با فوت هر یک از اولیای دم در هر مرحله از رسیدگی کیفری به پرونده (چه در دادسرا و چه در دادگاه) حق اجرای قصاص به ورثه متوفی منتقل می‌شود و در واقع همان حق را که برای قصاص یا عفو مورث شان داشته، آنان دارا هستند.

قتل یکی از گناهان کبیره محسوب می‌شود، قتل عمد موجب قصاص است ولی با رضایت ولی دم قاتل قصاص نمی‌شود و با موافقت قاتل قصاص تبدیل به دیه می‌شود.

قتل یکی از گناهان کبیره محسوب می‌شود و در شرع حرام شناخته شده و مرتکبان آن مستوجب مجازات هستند در عین حال صاحبان خون یا اولیا دم به عفو و بخشش نیز سفارش شده‌اند. قتل عمد موجب قصاص است ولی با رضایت ولی دم قاتل قصاص نمی‌شود و با موافقت قاتل قصاص تبدیل به دیه می‌شود.

پرسش: دیه‌ای که قاتل باید بپردازد به چه میزان است؟

پاسخ: گر چه دیه کامل معادل بهای یکصد شتر(نرخ سال 1387 چهل میلیون تومان است) ولی اولیای دم و قاتل می‌توانند به مقدار دیه کامل یا کمتر یا بیشتر از آن توافق کنند.

پرسش: آیا با رضایت اولیای دم و گذشت آنان قاتل از زندان آزاد می‌شود؟

پاسخ: هر گاه کسی که مرتکب قتل عمد شده و اولیای دم رضایت دهند در صورتی که عملش موجب اخلال در نظم جامعه شود یا بیم آن رود که دیگران نسبت به قانون متجری شوند دادگاه می‌تواند قاتل را به حبس از سه تا ده سال محکوم کند.

فرقی نمی‌کند که رضایت اولیای دم بعد از صدور حکم قصاص باشد یا قبل از آن و حتی پس از صدور حکم قصاص و قطعیت حکم.

پس بنابراین چنانچه اولیای دم رضایت دهند دادگاه‌های کیفری استان، قاتل را از حیث جنبه عمومی جرم محاکمه می‌کند که البته این رأی در دیوان‌عالی کشور قابل اعتراض و تجدید نظر خواهی است.

پرسش: اگر قاتل بمیرد می‌توان از ورثه قاتل دیه گرفت؟

پاسخ: خیر، هرگاه قاتل بمیرد قصاص و دیه هر دو ساقط می‌شود. اما اگر اولیای دم خواهان قصاص قاتل باشند و دادگاه عمل قاتل را غیر عمد تشخیص دهد و قاتل فوت کند اولیای دم می‌توانند از ورثه قاتل، دیه اخذ کنند.

پرسش: اگر قاتل پس از ارتکاب جنایت و قتل عمد فرار کند آیا قصاص تبدیل به دیه می‌شود؟

پاسخ: اگر قاتل فرار کند و تا هنگام مردن به او دسترسی نباشد پس از مرگ قاتل، قصاص تبدیل به دیه می‌شود و ورثه‌اش باید دیه به خانواده مقتول بپردازند. اما اگر قاتل پس از انجام قتل و تا قبل از آنکه مرگش فرارسد، فرار نکرده باشد ورثه اش مسئولیتی برای پرداخت دیه نخواهند داشت. یعنی فرار قاتل و عدم دسترسی به او تا زمان مرگ موجب خواهد شد تا پس از مرگ، وراث او مسئول پرداخت دیه به ورثه مقتول باشند. البته باید توجه داشت دیه ابتدا از مال قاتل پرداخت می‌شود و اگر مالی نداشته باشد از اموال نزدیک‌ترین خویشان او پرداخت می‌شود و چنانچه نزدیکانی نداشته باشد یا اینکه نزدیکان او قدرت مالی نداشته باشند، پرداخت دیه از طریق بیت‌المال صورت می‌گیرد.

پرسش: اگر مردی، زنی را بکشد قصاص یا تراضی و توافق برای میزان دیه چگونه است؟

پاسخ: در این حالت اولاً: اولیای دم مقتول می‌توانند با پرداخت نصف دیه کامل قصاص کنند. ثانیاً: در صورت اعلام گذشت، قاتل می‌تواند به مقدار دیه یا کمتر یا بیشتر از آن مصالحه کند.

پرسش: اولیای دم به چه اشخاصی گفته می شود؟

پاسخ: اولیای دم به کسانی گفته می‌شود که قصاص و عفو قاتل در اختیارشان است و در واقع اولیای دم همان ورثه مقتول هستند به استثنای شوهر یا زن که در قصاص یا عفو نقشی ندارند. البته اگر اولیای دم با قاتل به سازش رسیدند سهم زن یا شوهر از دیه محفوظ خواهد بود.

پرسش: اگر مقتول مردی باشد و علاوه بر پدر و مادر دارای همسر هم باشد و همسرش گذشت کند آیا برای اجرای حکم قصاص، پدر و مادر متوفی باید سهم دیه زوجه (همسر) را بدهند.

پاسخ: خیر، همسر مقتول چه گذشت کند و چه گذشت نکند سایر اولیای دم می‌توانند قاتل را قصاص کنند و نباید برای اجرای قصاص مالی به زوجه مقتول بدهند.

پرسش: اگر اولیای دم متعدد باشند برای مثال مقتول دارای دو فرزند، پدر و مادر باشد و عده‌ای از آنان خواستار قصاص و عده دیگر خواهان دیه باشند چه باید کرد؟

پاسخ: اگر اولیای دم متعدد باشند موافقت همه آنها برای قصاص لازم است و اگر همگی خواهان قصاص باشند قاتل قصاص می شود و اگر بعضی از آنها خواهان قصاص و برخی خواهان دیه باشند، شخص یا اشخاصی که خواهان قصاص‌اند هنگامی می‌توانند قصاص کنند که سهم سایر اولیای دم را که خواهان دیه هستند بپردازند و اگر بعضی از اولیای دم را که خواهان دیه هستند بپردازند و اگر بعضی از اولیای دم به طور رایگان عفو کنند دیگران می‌توانند پس از پرداخت سهم عفو کنندگان به قاتل اورا قصاص کنند.

پرسش: آیا اگر یکی یا چند نفر از اولیای دم که حق قصاص دارند قبل از قصاص قاتل، فوت کنند، قصاص ساقط می‌شود؟

پاسخ: با فوت هر یک از اولیای دم در هر مرحله از رسیدگی کیفری به پرونده (چه در دادسرا و چه در دادگاه) حق اجرای قصاص به ورثه متوفی منتقل می‌شود و در واقع همان حق را که برای قصاص یا عفو مورث شان داشته، آنان دارا هستند.

پرسش: چنانچه یکی از اولیای دم مقتول در زمان قتل دختری 14 ساله باشد آیا سرپرست قانونی او باید درخواست قصاص کنند؟

پاسخ: چون در زمان قتل این شخص بالغ زیر 18 سال است و اشخاص بالغ زیر 18 سال در تصمیم گیری برای امور مالی شان فقط وابسته به سرپرست قانونی خود مانند قیم یا ولی قهری هستند و در غیر امور مالی از جمله قصاص مستقل عمل می‌کند بنابراین قیم یا ولی قهری این شخص که در زمان قتل بالغ بوده نمی‌توانند به جای او تصمیم‌گیری کنند و گذشت آنها تاثیر ندارد و تصمیم‌گیری در مورد قصاص با همان دختر است.

پرسش: اگر مقتول ورثه اولیای دم نداشته باشد آیا قاتل از قصاص معاف می‌شود؟

پاسخ: چه مقتول ورثه نداشته باشد و چه داشته باشد ولی ورثه‌اش شناخته نشوند یا به آنان دسترسی نباشد «برای مثال ورثه او در افغانستان باشند و در منطقه‌ای زندگی کنند که دسترسی به وی ممکن نباشد و…» ولی دم مقتول مقام معظم رهبری یعنی ولی امر مسلمین است و رئیس قوه قضاییه با استیذان از ولی امر و تفویض اختیار به دادستان‌ها نسبت به تعقیب مجرم و تقاضای قصاص یا دیه اقدام می‌کند.

پرسش: آیا اگر مقتول قبل از فوت، قاتل را ببخشد اثری دارد؟

پاسخ: اگر مقتول قبل از مرگ، اعلام گذشت کند و قاتل را از قصاص عفو کند حق قصاص از ورثه او ساقط می‌شود و اولیای دم نمی‌توانند پس از مرگ مورث‌شان تقاضای قصاص کنند و حتی عده‌ای معتقدند که اگر مقتول قبل از مرگ، قصاص و دیه را ببخشد و قاتل را عفو کند ورثه حتی حق مطالبه دیه هم ندارند.

پرسش: اگر شخصی قاتل را فراری دهد، چه مسئولیتی دارد؟

پاسخ: اگر شخص که قاتل را فراری داده موظف است او را تحویل دهد و هرگاه به تشخیص قاضی، شخص فراری دهنده در انجام وظیفه‌اش کوتاهی کرده باشد می‌تواند تا زمان معرفی قاتل او را در حبس نگهدارد و اگر قاتل قبل از تحویل بمیرد فرد فراری دهنده ضامن دیه مقتول است.

پرسش: اگر قاتل پس از ارتکاب جرم به کشور دیگر فرار کند چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟ آیا فرار او موجب سقوط حق قصاص می‌شود؟

پاسخ: اگر بتوان متهم فراری را از طریق اعمال مقررات استرداد مجرمان به کشور بازگرداند و محاکمه کرد « به شرط آن‌که قاتل تبعه کشور ایران باشد» او به کشور بازگردانده می‌شود و اگر دستگیری و استرداد متهم مقیم خارج از کشور به جهت عدم وجود قرارداد استرداد مجرمان با کشوری که قاتل به آنجا گریخته، امکان پذیر نباشد، از آنجا که قاتل در قید حیات است نمرده ونمی‌توان گفت که قصاص تبدیل به دیه شده و ورثه مقتول می‌توانند از اموال قاتل برداشت کنند یا ورثه قاتل و یا دولت و بیت المال را مسوول پرداخت دیه دانست.