رانندگی بدون گواهینامه جرم است و مجازات دارد

• به طور مثال کسی که در گذشته، بدون عینک مجاز به رانندگی بوده و هم‌اکنون با ضعف بینایی مواجه شده یا دچار عارضه یا نقص عضوی شده باشد که باید با خودرویی خاص رانندگی کند، در صورت اقدام به رانندگی با استفاده از گواهینامه قبلی خود، ​فاقد گواهینامه تلقی می‌شود.

هر کس که بدون گواهینامه رسمی، به رانندگی یا هدایت وسایل نقلیه موتوری که مستلزم داشتن پروانه مخصوص است، اقدام کند و نیز شخصی که به موجب حکم دادگاه، از رانندگی وسایل نقلیه موتوری ممنوع است، اگر به رانندگی وسایل مزبور مبادرت کند، عمل وی مستوجب مجازات خواهد بود.

بر اساس قانون، این فرد برای مرتبه نخست به حبس تعزیری تا دو ماه یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌شود و اگر این عمل را تکرار کند، به دو تا 6 ماه حبس محکوم خواهد شد.

به گزارش صدا و سیما، در صورتی که رانندگی بدون گواهینامه منجر به قتل شود، تغییری در ذات جرم قتل غیرعمد ناشی از تخلفات رانندگی، ایجاد نمی‌شود و به هر حال قتل مذکور، قتل شبه عمد و مشمول قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) خواهد بود زیرا در رانندگی بدون پروانه منجر به قتل نیز، قصد نتیجه یا همان قصد قتل، مفقود است.
اما مرتکب علاوه بر پرداخت دیه کامل مرد یا زن از باب تعزیر، به حبس ناشی از قتل عمد موضوع قانون مذکور محکوم می‌شود و نیز به موجب قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، مکلف به پرداخت جزای نقدی نیز است.

بر اساس ماده ۷۱۴ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، هر گاه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده (‌اعم از وسایط نقلیه زمینی یا آبی یا هوایی) یا‌ متصدی وسیله موتوری منتهی به قتل غیرعمدی شود، مرتکب به 6 ماه تا سه سال حبس و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم‌محکوم می‌شود.

البته در قانون جدید مجازات اسلامی مصوب سال 1392، تمهیداتی در این رابطه تبیین شده است؛ به این ترتیب که قاضی مجاز شده است در همه جرایم تعزیری (چه عمدی و چه غیرعمدی) چنانچه مجازات اعمال‌شده تا درجه ششم تعیین شده باشد (حبس بیش از 6 ماه تا دو سال و جزای نقدی بیش از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال) مجازات تکمیلی (متناسب با جرم و خصوصیات مرتکب)​ نیز برای وی تعیین کند.

عدم تمدید به‌موقع گواهینامه رانندگی

چنانچه کسی پروانه رانندگی خود را به‌موقع تمدید نکرد، در صورت رانندگی مرتکب جرم شده است و چنین شخصی دو مسئولیت دارد؛ نخست اقدام نکردن به‌موقع برای تعویض، که مشمول جریمه خاص است و دوم نیز اینکه رانندگی بدون در اختیار داشتن گواهینامه معتبر، در حکم رانندگی بدون داشتن گواهینامه است و فرد مرتکب نیز، فرد فاقد گواهینامه محسوب می‌شود.

به طور مثال کسی که در گذشته، بدون عینک مجاز به رانندگی بوده و هم‌اکنون با ضعف بینایی مواجه شده یا دچار عارضه یا نقص عضوی شده باشد که باید با خودرویی خاص رانندگی کند، در صورت اقدام به رانندگی با استفاده از گواهینامه قبلی خود، ​فاقد گواهینامه تلقی می‌شود.

در اینجا پرسشی مطرح می‌شود، مبنی بر اینکه، با توجه به اینکه برای راندن برخی از وسایل نقلیه مانند تاکسی، علاوه بر داشتن گواهینامه رانندگی، صاحب آن باید 23 سال سن داشته باشد یا از زمان دریافت گواهینامه‌اش یک سال گذشته باشد، آیا در این حالت فردی که فاقد این شرایط است، در حکم راننده بدون گواهینامه محسوب می‌شود؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت که ​این افراد فاقد گواهینامه محسوب نمی‌شوند اما عمل آنان تخلف از مقررات رانندگی است که باید جریمه شوند و در هر حال، مجرم محسوب نمی‌شوند و عمل ارتکابی آنها جرم نیست حتی اگر رانندگی آنان منجر به وقوع تصادف شود، به صرف نداشتن شرایط لازم برای رانندگی، مقصر حادثه به حساب نمی‌آیند بلکه آنچه در تعیین مقصر حادثه اثرگذار است، وجود رابطه مستقیم بین وقوع حادثه و خطای راننده است. به این معنا که اگر علت آن وجود نمی‌داشت، حادثه هم به وجود نمی‌آمد.

بنابراین اگر کسی در حادثه رانندگی، گواهینامه هم نداشته باشد، چنانچه علت وقوع حادثه، بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی از سوی طرف مقابل باشد، او به علت نداشتن گواهینامه مقصر قلمداد نمی‌شود، اگرچه از حیث اینکه فاقد گواهینامه بوده، قابل تعقیب و مجازات است.

صرف نداشتن گواهینامه، دلالت بر تقصیر راننده ندارد

پرسش بعدی که در این زمینه مطرح می‌شود، این است که فردی که برای رانندگی وسایل نقلیه موتوری، گواهینامه رسمی ندارد، در صورتی که اقدام به رانندگی کند و منجر به قتل دیگری شود، آیا مقصر حادثه تلقی می شود؟

در پاسخ به این پرسش نیز باید گفت که صرف نداشتن گواهینامه، دلالت بر تقصیر راننده ندارد و همانطور که داشتن گواهینامه نیز دلالت بر عدم‌تحقق بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی از سوی راننده ندارد و این موضوع بر عهده مرجع قضایی است که با ارجاع به کارشناس و بررسی شرایط و اوضاع و احوال پرونده دریابد که چه کسی در وقوع حادثه مرتکب تقصیر شده است، چنانچه برای مقام قضایی ثابت شود که فرد بدون گواهینامه مقصر حادثه بوده، برابر قانون مکلف است مجازات وی را تشدید کند.

محرومیت موقت از رانندگی به عنوان مجازات تکمیلی

همچنین قاضی می‌تواند به عنوان مجازات تکمیلی، مجرم را به مدت یک تا پنج سال از حق رانندگی یا تصدی وسایل موتوری محروم
کند.

در قتل غیرعمد ناشی از تخلفات رانندگی، مجازات قصاص وجود ندارد و تنها مجازات تعیین حبس تعریزی و جزای نقدی، در صورت مطالبه اولیای دم در نظر گرفته شده است.

این موضوع در حالی است که با رعایت مقرارت راهنمایی و رانندگی، درصد زیان‌های مالی و جانی به حداقل می‌رسد؛​ نظم در عبور و مرور ایجاد می‌شود؛​ فرد زودتر به مقصد می‌رسد؛ در وقت و مال صرفه‌جویی می‌شود؛ آلودگی هوا کاهش می‌یابد؛ شهروندان بدون جنگ اعصاب در محل کار خود حاضر می‌شوند و تخلفات و به تبع آن جرایم رانندگی کاهش می‌یابد.