قانون و قوانین و مجازات مربوط به سرقت و دزدی و راهزنی

• ماده 651 : [هرگاه سرقت جامع شرایط حد نباشد ولی مقرون به تمام پنج شرط ذیل باشد ، مرتكب از پنج تا بیست سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محكوم می گردد .]

یکی از قدیمی ترین جرائم علیه اموال که شاید از همان ابتدای خلقت بشریت زمانی که مسائل مربوط به مالکیت وجود داشته است جرم سرقت بوده است . علت این که افراد زیادی مرتکب این جرم می شدند به دلیل سهولت در انجام آن بوده است . و مطلب دیگر این که در آن دوران هم به علت مسائل مربوط به مالکیت و ارزش نهادن به این امر مهم مجازاتی را برای این که افراد دست به این عمل مجرمانه نزنند در نظر گرفته بودند. و همین طور بعد از اسلام برای این که مردم اموال یکدیگر را غارت نکنند و به یغما نبرند مجازات شدیدتری را برای جرم سرقت شارع مقدس در نظر گرفت از جمله قطع دست و پا.

---

تعریف سرقت

سرقت در لغت به معنی دزدی کردن و دزدی آمده است.

سرقت ربودن مال و اشیا منقول و غیر منقول بدون رضای او بر خلاف حق. در اصطلاح دیگر آن را سرقت ساده و سرقت عادی گویند. تقلب و اختفا از ربودن دانسته میشود. و مفهوم عرفی سرقت این دو امر را اقتضا می کند. سرقت مقید سرقتی که مقرون به یکی از کیفیات مشدده ی و اختصاصی باشد مانند سرقت مسلحانه یا سرقت در شب یا با هتک حرز.

یکی از قدیمی‌ترین جرایم که شاید از همان پیدایش مفهوم مالکیت در جوامع بشری ارتکاب می‌یافته و معمولا مجازات‌های سختی هم برای مرتکبین آن در نظر گرفته می‌شده، جرم سرقت است.

در کنار جرم سرقت، برخی از اعمال مرتبط با این جرم نیز در دنیا واجد وصف مجرمانه هستند و قابل مجازات شناخته شده‌اند. مهم‌ترین این قبیل اعمال، جرم مداخله در اموال مسروقه از طریق خرید و فروش مال مسروقه، مخفی‌کردن مال مسروقه و…است.

سرقت در کشور ما انواع مختلفی دارد که معمولا به سرقت‌های «حدی» و «تعزیری» تقسیم می‌شوند.

سوالی که برای بیشتر مردم پیش می‌آید این است که چرا دست سارقین قطع نمی‌شود؟ مگر احکام اسلام در قوانین کیفری ما نیامده‌اند؟

برابر متون شرعی و مقررات کیفری، برای اجرای حد سرقت باید شرایطی وجود داشته باشد که در صورت فقدان هر یک از آن‌ها، حد جاری نخواهد شد و مرتکب سرقت، شاید بر مبنای سایر قوانین قابل تعقیب و مجازات باشد.

برای مثال:

سارق باید بالغ باشد.-

سارق به سرقت وادار نشده باشد و بداند و آگاه باشد که مال دیگری را می‌رباید.-

-سارق بداند که این عمل حرام است و صاحب مال، مال را در «حرز» قرار داده باشد

مقصود از «حرز» مکانی است که مال برای محافظت در آن قرار می‌گیرد. برای مثال گاوصندوق برای جواهرات، به‌مثابه‌ی حرز است))

سارق در حالت اضطرار سرقت نکرده باشد (مجبور به سرقت نشده باشد).-

سرقت در سال قحطی صورت نگرفته باشد.-

سارق مال را به قصد دزدی برداشته باشد.-

-مال مسروقه در حرز متناسب قرار گرفته باشد (مال مسروقه در جایی قرار نداشته باشد که انتظار وجود آن در محل نمی‌رفت.)

-مال مسروقه از اموال دولتی و وقف نباشد و…

با این مثال ها متوجه می شویم که برای حد سرقت و قطع دست، باید مجموعه شرایطی با هم وجود داشته باشد در حالی که معمولا جمع این شرایط با یکدیگر کمتر اتفاق می‌افتد.

. البته این بدین معنا نیست که سارق مطابق سایر مقررات قابل تعقیب و مجازات نباشد

گذشته از تمام این موارد، حتی اگر تمام این شرایط با هم وجود داشته باشند، باز هم  برای اجرای حد نیز شرایطی وجود دارد: از جمله این‌که صاحب مال پیش از شکایت، سارق را نبخشیده باشد یا سارق قبل از اثبات جرم، از این گناه توبه نکرده باشد.

غیر از مواردی که گفته شد سرقت‌هایی وجود دارند که به آنها در اصطلاح «سرقت‌های تعزیری» می‌گویند: یعنی سرقت‌هایی که مجازات قطع دست ندارند که به اختصار به هر یک می‌پردازیم:

مجازات سرقت تعزیری :

– سرقتی كه فاقد شرایط اجرای مجازات حد باشد و موجب اخلال در نظم یا خوف شده یا بیم تجری مرتكب یا دیگران باشد ، گرچه شاكی نداشته یا شاكی گذشت نموده باشد مجازاتش حبس تعزیری خواهد بود .

– معاونت در سرقت تعزیری مجازات حبس دارد .

مجازات شروع به جرم سرقت تعزیری :

حسب ماده 655 قانون مجازات اسلامی شروع به جرم سرقت های مندرج در مواد 654-651 مجازات حبس و شلاق دارد . لذا صرف شروع به سرقت در غیر موارد مذكور در مواد مشارالیهم مجازات ندارد .

جرم تحصیل یا مخفی یا قبول یا معامله نمودن مال مسروق :

هر كس با علم و اطلاع یا با وجود قرائن اطمینان آور به اینكه مال در نتیجه ارتكاب سرقت بدست آمده است را به نحوی تحصیل یا مخفی یا قبول نماید یا مورد معامله قرار دهد به حبس و شلاق محكوم خواهد شد .

 جرم راهزنی :

–  راهزنی عبارت است از گرفتن اموال مسافرین و عابرین در راهها ضمن غافلگیری و تهاجم مسلحانه.

– سارق مسلح و راهزن هرگاه با اسلحه امنیت مردم یا جاده را برهم زند و رعب و وحشت ایجاد كند محارب محسوب شده و به یكی از كیفرهای ذیل محكوم می شود :

1-    قتل .

2-    آویختن به دار .

3-    قطع دست راست و پای چپ .

4-    تبعید به دیاری دیگر .

شرایط و اركان راهزنی :

1-    محل وقوع جرم سرقت راهزنی و مسلحانه باید یكی از راههای خارج شهر یا روستا باشد .

2-    سلاح راهزن اعم از سلاح سرد مثل شمشیر و یا گرم مثل تفنگ باشد .

3-    كمین كردن و غافلگیر ساختن و تهاجم علنی به عابرین .

4-    مقید نبودن سارقین به تعداد معین ، راهزن می تواند حتی یك نفر باشد .

5-    تقدیم حفظ امنیت راهها بر حفظ اموال در اقدام مامورین .

6-    غیرقابل گذشت بودن حد محاربه و افساد فی الارض .

سرقت مسلحانه از بانكها و نظایر آن :

سرقت مسلحانه از بانك ها و صرافی ها و نظایر آن مجازات حبس ابد یا اعدام دارد .

سوم – جرم سرقت و مجازات آن در قانون مجازات اسلامی :

در قانون مجازات اسلامی در دو محل سخن از جرم سرقت و مجازات های آن شده ؛ یكی در باب هشتم با عنوان حد سرقت از ماده 197 تا 203 در كتاب حدود كه در آن پس از تعریف سرقت مستلزم اجرای مجازات حد ، شرایط سرقتی كه موجب حد می شود را در شانزده بند (شرط) ذكر نموده است و آنگاه راههای ثبوت سرقت حدی را و شرایط اجرای حد را بیان داشته است و در آخر حد سرقت را در مراتب چهارگانه برشمرده است .در فصل بیست و یكم با عنوان «سرقت و ربودن مال غیر » ازماده 651 تا ماده 667 بار دیگر مبحث سرقت و مجازات های آنرا مطرح نموده است .  كه بدنبال نگاهی به این مواد خواهیم داشت .

نگاهی به جرم سرقت مستلزم تعزیر در قانون مجازات اسلامی :

 

شرایط پنج گانه :

1- سرقت در شب واقع شده باشد .

2- سارقین دو نفر یا بیشتر باشند .

3- یك یا چند نفر از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشند .

4- از دیوار بالا رفته یا حرز را شكسته یا كلید ساختگی به كار برده یا اینكه عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار كرده یا برخلاف حقیقت خود را مامور دولتی قلمداد كرده یا در جایی كه محل سكنی یا مهیا برای سكنی یا توابع آن است سرقت كرده باشند .

5- در ضمن سرقت كسی را آزار یا تهدید كرده باشند .

ماده 656 : [درصورتی كه سرقت جامع شرایط حد نباشد و مقرون به یكی از شرایط زیر باشد مرتكب به حبس از شش ماه تا سه سال و تا 74 ضربه شلاق محكوم می شود :]

شرایط شش گانه :

1-    سرقت درجایی كه محل سكنی یا مهیا برای سكنی یا در توابع آن یا در محل های عمومی از قبیل مسجد و حمام و غیر اینها واقع شده باشد .

2-    سرقت درجایی واقع شده باشد كه به واسطه درخت یا بوته یا پرچین یا نرده محرز بوده و سارق حرز را شكسته باشد .

3-    درصورتی كه سرقت در شب واقع شده باشد .

4-    سارقین دو نفر یا بیشتر باشند .

5-   سارق مستخدم بوده و مال مخدوم خود را دزدیده یا مال دیگری را در منزل مخدوم خود یا منزل دیگری كه به اتفاق مخدوم به آنجا رفته یا شاگرد یا كارگر بوده و یا درمحلی كه معمولاً محل كار وی بوده از قبیل خانه ، دكان ، كارگاه ، كارخانه و انبار سرقت نموده باشد .

6-   هرگاه اداره كننده هتل و مسافرخانه و كاروانسرا و كاروان و بطور كلی كسانیكه به اقتضای شغل اموالی در دسترس آنان است تمام یا قسمتی از آن را مورد دستبرد قرار دهند .

7-    توضیح : – برای محكومیت و مجازات سارق تحقق یكی از شروط ششگانه كافیست .

– شروع به جرم سرقت در این قبیل سرقت ها مصداق و مجازات ندارد .

–   ماده :659هركس وسائل و متعلقات مربوط به تأسیسات مورد استفاده عمومی كه به هزینه دولت یا با سرمایه دولت یا سرمایه مشترك دولت و بخش غیر دولتی یا به وسیله نهادها و سازمانهای عمومی غیر دولتی یا موسسات خیریه ایجاد یا نصب شده مانند تاسیسات بهره برداری آب و برق و گاز و غیره را سرقت نماید به حبس از یك تا 5 سال محكوم می شود و چنانچه مرتكب از كاركنان سازمانهای مربوط باشد به حداكثر مجازات مقرر محكوم خواهد شد .

ماده 665 : [هركس مال دیگری را برباید و عمل او مشمول عنوان سرقت نباشد به حبس از شش ماه تا یكسال محكوم خواهد شد و اگر در نتیجه این كار صدمه ای به مجنی علیه وارد شده باشد به مجازات آن نیز محكوم خواهد شد .]

توضیح : حسب این ماده قانونی اگر سرقت واجد شرایط حد و شرایط پنجگانه و ششگانه مذكور در مواد 198 و 651 و 656 قانون مجازات اسلامی نباشد به مجازات مذكور در ماده 665 محكوم می گردد.

ماده 666 : [درصورت تكرارجرم سرقت،مجازات سارق حسب موردحداكثرمجازات مقرر در قانون خواهد بود .

نكته : منظور از سرقت درماده 666 ، سرقت غیر مستلزم مجازات حد است .