نزاع و درگیری و دعوای دسته جمعی

• اگر شخصی در مقام دفاع از جان، مال و ناموس خود یا دیگری یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر تجاوز یا خطر قریب الوقوع عملی انجام دهد که آن عمل ذاتا جرم محسوب می شود

نزاع دسته جمعی بر سر یک دختر ، با قتل پایان یافت، نزاع دسته جمعی تا پای مرگ ، نزاع دسته جمعی قربانی داشت. اینها تیتر بزرگ برخی از روزنامه هاست که حکایت از یک نزاع دسته جمعی می کند که نتیجه آن منتهی به قتل شده است.

گاهی اوقات درگیری ها به صورت دسته جمعی است. در این موارد قانونگذار برای هر یک از شرکت کنندگان در منازعه، چه آسیب دیده باشند و چه آسیب وارد کرده باشند، مجازات مقرر کرده است و این صرفا به خاطر حضور و شرکت آن ها در درگیری است.

منازعه یعنی همه شركت كنندگان مرتكب زد و خورد بشوند حال اگر گروهی صرفاً مضروب واقع بشوند و عكس العملی از خودشان ندهند مشمول شركت در نزاع دسته جمعی نخواهند بود. پس منازعه، زد و خورد عده‌ای [كه حداقل باید 3 نفر باشند] با عده‌ای دیگر است كه ممكن است فامیل یكدیگر باشند.

منازعه، درگیری جسمی است و نزاع لفظی را شامل نمی‌شود، و برای تحقق این جرم حضور بیش از 3 نفر ضروری است.

شرط تحقق شركت در نزاع دسته جمعی، نامعلوم بودن نحوه و كیفیت فعل مجرمانه افراد حاضر در منازعه است؛ زیرا اگر بتوان مرتكب اصلی را شناخت با او در حدود مواد راجع به ضرب و جرح عمدی رفتار خواهد شد .

احراز رابطه علیت بین صدمه و منازعه، ضرورت دارد بطوری كه اگر منازعه نبود صدمه‌ای هم وارد نمی‌شد.

چنانچه شركت سه نفر یا بیشتر در منازعه منتهی به فوت یا ضرب و جرح، محرز ولی نوع ضرب و جرح وارده از ناحیه هر كدام شخصاً معلوم نباشد طبق مستفاد از ملاك مواد 212 و 215 و 265 قانون مجازات اسلامی، حكم به پرداخت دیه به نحو تساوی صادر می‌گردد.

در صورتی كه نزاع منتهی به قتل بشود هر یک از شرکت کنندگان به حبس از یك سال تا سه سال،

در صورتی که منازعه منتهی به نقص عضو شود، هر یک از شرکت کنندگان به حبس از شش ماه تا سه سال و اگر منازعه منتهی به ضرب و جرح شود، هر یک به سه ماه تا یک سال حبس محکوم خواهند شد.

معمولا شرکت کنندگان در منازعه مدعی می شوند که برای میانجی گری یا دفاع از خود وارد درگیری شده اند که اثبات این امر بر عهده آن ها و تشخیص آن با قاضی است. اگر دادگاه اقدام شخصی را دفاع مشروع تشخیص دهد، از مجازات های مقرر گفته شده در بالا معاف هستند.

چه عملی دفاع  مشروع تلقی می شود؟

اگر شخصی در مقام دفاع از جان، مال و ناموس خود یا دیگری یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر تجاوز یا خطر قریب الوقوع عملی انجام دهد که آن عمل ذاتا جرم محسوب می شود ( مثل قتل، ضرب، جرح و…)، در صورتی اقدام او دفاع مشروع محسوب خواهد شد که:

– دفاع او متناسب با تجاوز و خطر باشد و عمل او بیش از حد لازم نباشد.

– امکان توسل به مامورین انتظامی بدون فوت وقت ممکن نباشد یا اینکه مداخله آن ها در رفع تجاوز یاخطر موثر نباشد، به عبارت دیگر وجود تمام این شرایط ضرروی و لازم است و عدم تحقق آن ها موجب خواهد شد که دفاع، مشروع تلقی نشود.

دفاع از جان یا ناموس یا مال یا آزادی تن دیگری هنگامی مشروع محسوب می شود که او قدرت دفاع نداشته و نیاز به کمک داشته باشد.

مقاومت در مقابل مامورین امنیتی و انتظامی هنگامی که مشغول انجام وظیفه هستند، دفاع محسوب نمی شود مگر اینکه ثابت شود آن ها از حدود وظیفه شان خارج شده اند و برابر شرایط و اوضاع و احوال بیم آن می رود که عملیاتشان موجب قتل یا صدمه یا تعرض به ناموس شود که در این صورت دفاع جایز خواهد بود

ندا پاکنهاد/ وکیل پایه یک دادگستری/گروه جامعه و سیاست تبیان