تعریف و برخورد قانون با جرم ولگردی کلاشی و تکدی گری

• ماده 273 قانون مجازات عمومی برای نخستین‌بار، ولگردی را در زمره جرایم قرار داد، به ‌دنبال آن، آیین‌نامه امور اخلاقی، با اشاره به تكدی و كلاشی، برای افرادی كه مرتكب این اعمال می‌شوند، مجازات جرم ولگردی مقرر شده است.

تکدی در لغت به معنای حاجت خواهی از این و آن،گدایی و درویشی آمده است. جرایم ولگردی، تكدی‌گری و كلاشی ازجمله جرایمی هستند كه كمابیش در تمامی جوامع وجود دارند و با وجود قدمت دیرینه خود، سابقه‌ای طولانی در قوانین مجازات ایران ندارند.

کلاشی برخلاف ظاهرش، لغتی است فارسی. زیرا در عربی بعد از لام، شین وجود ندارد. اصل کلمه کلاشی، قلاشی است که بر اثر تحول زمان به کلاشی تغییر یافته است و در میان اهل لغت به معنای پول درآوردن از افراد، با سماجت و زیرکی و دوره گردی توأم با تکدی، آمده است و به عنکبوت هم که کلمه ای است عربی، قلاش گویند.

مفهوم تکدی و کلاشی  از نظر فقها

به طور خلاصه فقهای اسلامی در مورد حکم تکدی دو گروه هستند:

گروه اول: فقیهانی که تکدی را به طور اساسی امری حرام می دانند؛ از هر نوع که باشد(اعم از زبانی، نوشتاری و… ) این گروه اکثریت فقها را تشکیل می دهند.

گروه دوم: آن دسته از فقیهانی هستند که تکدی را امری مکروه می دانند. از این رو قائل به مجازاتی برای این گونه افراد نیستند.

برای جلوگیری از طولانی شدن کلام در این قسمت از میان عقاید و نظرات فقها عظام فتوای حضرت امام خمینی رحمة الله علیه را انتخاب نموده که عینا نقل می گردد: در صدقه و بخشش به مستمندان، قصد قربت شرط است و سؤال(گدایی) در صورت نیاز مکروه و در صورت عدم نیاز شدیدا، مکروه و بنابر احتیاط حرام است.

امام خمینی در فتوای خود قایل به تفکیک شده اند. در صورتی که متکدی نیاز داشته باشد؛ حکم کراهت داده اند و در صورتی که نیازی به کمک دیگران نداشته باشد و از روی حرص و رفاه طلبی و با وجود قدرت بر انجام کار، دست نیاز به سوی مردم دراز کند؛ احتیاط واجب در حرمت آن دانسته اند و عمل به آن گناه است و مجازات دارد.

مفهوم تکدی گری در روایات

در لسان روایات تکدی با لفظ سؤال، آمده است. روایات در این زمینه فراوان است و به چند روایت به عنوان نمونه اشاره می کنم. حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «شهادت کسی که گدایی کند؛ پذیرفته نمی شود» قانون مدنی ما هم این را پذیرفته است.

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هرکس بدون نیاز گدایی کند؛ مثل این است که شراب می نوشد.»

 مفهوم تکدی و کلاشی در حقوق عرفی (تحلیل مواد 712 و 713 ق. م. ا. )

با توجه به ماده 712 ق. م. ا. شرایط تحقق جرم تکدی و کلاشی عبارتند از:

1- داشتن قدرت جسمانی.

2- شخص قصد انجام عمل تکدی و کلاشی را داشته باشد و به صورت اعتیاد و عادت درآمده باشد.

3- از این راه امرار معاش نماید.

در توضیح بند 2 باید گفت: همین که شخص در عمل خود، عمد دارد؛ سوء نیت عام را از عنصر معنوی و روانی ایجاد کرده است. ولی در مورد سوء نیت خاص متکدی و کلاشی، ظاهرا قصد کمک گرفتن از دیگران و بخشش بلاعوض از طرف آنان را می توان مطرح نمود. هر چند بعید نیست که بگوئیم سوء نیت خاص در این جرایم امکان تحقق ندارد و از سوء نیت عام فهمیده می شود. ماده 712 ق. م. ا. مجازات افراد متکدی وکلاش را بسته به حالات مختلف تفکیک نموده است.

حالت اول: اگر شخص متکدی با وجود تمام شرایط، قدرت مالی نداشته باشد؛ تا زندگی خود را اداره نماید به مجازات حبس از یک ماه تا سه ماه محکوم می شود.

حالت دوم: اگر شخص مورد نظر دارای قدرت مالی برای اداره کردن زندگی داشته باشد و با این حال تکدی یا کلاشی نماید؛ علاوه بر مجازات حبس از یک ماه تا سه ماه، تمام اموالی را که از این راه به دست آورده است؛ ضبط می شود.

نکته ای که حائز اهمیت است؛ این است که مجازات حبس مقرر در ماده 712 ق. م. ا. طبق قانون وصول برخی از درآمدها دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 73 12 28 ماده 3 بند یک به جزای نقدی از هفتاد هزار و یک ریال تا یک میلیون ریال تبدیل شده است.

ماده 713 ق. م. ا. افرادی را شامل می شود که محجورین را، وسیله تکدی قرار می دهند یا اینکه به افراد دیگری دستور انجام این کار را، می دهند؛ مجازات این گونه افراد، حبس از سه ماه تا دو سال و استرداد کلیه اموالی که از این طریق به دست آمده است؛ باشد. نکته ای که اهمیت دارد؛ این است که مجازات حبس مقرر در ماده 713 ق. م. ا طبق قانون وصول (ماده 3 بند 2) بسته به نظر دادگاه به جزای نقدی از هفتاد هزار و یک ریال تا سه میلیون ریال تبدیل شود. طبق ماده 712 قانون مجازات اسلامی، مجازات جرم تکدی و ولگردی حبس از یک تا سه ماه می باشد. م712ق.م.ا «هر کس تکدی یا کلاشی را پیشه خود قرار داده باشد و از این راه امرار معاش کند یا ولگردی نماید؛ به حبس از یک تا سه ماه محکوم خواهد شد و چنانچه با وجود توان مالی، مرتکب عمل فوق شود؛ علاوه بر مجازات مذکور، کلیه اموالی که از طریق تکدی و کلاشی، به دست آورده؛ مصادره خواهد.»

ماده 273 قانون مجازات عمومی برای نخستین‌بار، ولگردی را در زمره جرایم قرار داد، به ‌دنبال آن، آیین‌نامه امور اخلاقی، با اشاره به تكدی و كلاشی، برای افرادی كه مرتكب این اعمال می‌شوند، مجازات جرم ولگردی مقرر شده است.

تعریف جرم ولگردی

با وجود جرم‌انگاری ولگردی در ماده 712 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) تعریفی از این جرم بیان نشده است.

با این احتساب و با توجه به سابقه تعریف این جرم در ماده 273 قانون مجازات عمومی مصوب 1322 تعریف آن قانون را مد نظر قرار می‌دهیم: “كسـانی‌ كه وسیله معاش معلـوم ندارند و از روی بی‌قیدی و تنبلی درصدد تهیه كار برای خـود بر نمی‌آیند ولگرد محسوب می‌شوند، ولگردی خلاف و مجازات آن مطابق باب چهارم قانون كیفر عمومی است.” جرم ولگردی جزو جرایم اعتیادی است و نیاز به تكرار دارد. یعنی اگر فردی یك روز بیكار باشد نمی‌توان او را ولگرد دانست و با او برخورد قانونی كرد.

برخورد قانون با ولگردان

مجازات این جرم طبق قوانین جاری حبس از یك تا سه ماه است. طبق بند 6 ماده 21 قانون آیین دادرسی كیفری ولگردی از زمره جرایم مشهود بوده و دولت مكلف است اشخاص مذكور را به كار مناسب وادار نماید. در صورتی كه این افراد از قبول كار امتناع نمایند یا برای طفره از كار فرار كنند به حبس جُنحه‌ای، از یازده روز تا سه ماه محكوم می‌شوند.

ولگردی علاوه بر این‌كه جرمی مستقل است، در برخی از اوقات یكی از عناصر جرم است. رای وحدت رویه 14، سال 1361 هیئت عمومی دیوان عالی كشور به صراحت ماده 8‌ لایحه قانونی تشدید مجازات مرتكبین جرایم مواد مخدر مصوب 19/3/59 شورای انقلاب جمهوری اسلامی‌ایران، تعقیب كیفری را منوط به این می‌داند ‌كه متهم ولگرد باشد و اعتیاد او مورد تایید پزشكی قانونی قرار بگیرد و در صورتی كه ولگرد بودن معتاد محقق نباشد تعقیب كیفری او مخالف صریح‌ این ماده خواهد بود.

منابع: میزان
روزنامه عصر ایران
حوزه
قانون مجازات اسلامی