جرم خیانت به کشور و جاسوسی برای بیگانه

خیانت به كشور عبارت است از سوء قصد بر ضد امنیت كشور به وسیله ایجاد ارتباط با كشور دیگری كه دارای سلطه و استقلال است. باید توجه داشت كه مبنای جرم بودن این عمل در حقیقت پیمان‌شكنی، بی‌وفایی، و زیر پا گذاشتن حقی است كه یك كشور و دولت به عهده شهروندان خود دارد.

وقتی سخن از جاسوسی به میان می آید ذهن عامه مردم – كه اطلاعات كمی از جزئیات این جرم دارند – بیشتر متوجه شبكه ها و سازمانهای جاسوسی معروف كشورهای مختلف از جمله 🙁 سی . آی . ای ) (سیا) در آمریكا ، ( ام .ای . پنج ) و ( ام . ای . شش ) در انگلستان ، ( موساد ) در اسرائیل ( كا . گ. ب ) در اتحاد جماهیر شوروی سابق می شود برخی از این سازمانها ، مثل سیا ضمن استخدام جاسوس تا حد زیادی به شكل خود مختار از قوه اجرائیه عمل كرده و گاهی حتی دست به عملیات هم می زنند.

با این حال نباید تصور كرد كه جاسوسی در سطح دنیا محدود به این سازمانها می شود بلكه این جرم در كشورهای مختلف وتوسط افراد و سازمانهای گوناگون ارتكاب می یابد و در دهة هشتاد میلادی ، كه به دلیل رشد ارتكاب این جرم در این دهه آن را ( دهه جاسوسی ) نامیده اند ، حدود پانصد كتاب در مورد این جرم توسط مورخان ، روزنامه نگاران تحلیل گران نظامی ، سیاستمداران و تا حد كمتری حقوقدانان و جرم شناسان نگاشته شده است.

انگیزه جاسوسان برای ارتكاب این جرم متعدد است ،برخی مزدور هستند و به انگیزه های مالی و از روی حرص و آز دست به ارتكاب این جرم می زنند كه شاید بیشتر تعداد جاسوسان را این افراد تشكیل دهند.

انگیزه دیگر جاسوسان برای ارتكاب این جرم به دلایل عقیدتی و ایدئولوژیك بر می گردد ، یعنی این كه جاسوس خود را از لحاظ فكری و عقیدتی به كشور دیگری غیر از كشور محل تولد یا اقامت خود وابسته می داند و در نتیجه برای آن كشور جاسوسی می كند. جاسوسیهای حزب توده در ایران به نفع شوروی و بلوك شرق سابق ، از جمله ، به این وابستگی فكری به اردوگاه شرق و طرز فكر ماركسیستی اعضای این حزب بر می گردد .

گاهی انگیزه جاسوسان از جاسوسی انتقام گیری است ،یعنی این كه فرد جاسوس به دلیل مشكلاتی كه یك كشور برای وی ایجاد كرده اند و برای انتقام گرفتن از آن كشور ، اطلاعات كشور مذكور را در اختیار دیگران قرار می دهد

عناصر تشكیل دهنده خیانت به كشور

1-دارا بودن ملیّت یا تابعیت یك كشور

2-خدمت آگاهانه و عمدی به نفع یك دولت خارجی و به زیان كشور

3-ارتكاب اعمالی از قبیل نگهداری و حمل سلاح و قیام مسلحانه علیه كشور

گفتنی است در برخی از مصادیق جاسوسی، خیانت هم صدق می‌كند؛ مثل این‌كه مرتكب جاسوسی، ایرانی باشد كه با فعل جاسوسی، مرتكب خیانت هم شده است.

عناصر جاسوسی

الف) عنصر مادی

موضوع جرم: نقشه‌ها،اسناد،اسرار،‌ تصمیمات محرمانه مربوط به سیاست داخلی یا خارجی مملکت.

مرتکب: هر کس، اعم است از بیگانه یا خودی و اعم است از مأمور و غیر مأمور.

فعل مرتکب: عبارتست از انتقال دادن یا مطلع ساختن کسی که فاقد صلاحیت است. فعل مرتکب قطعاً مثبت است و با ترک فعل محقق نمی‌شود البته اگر ترک فعل، مسبوق به فعل باشد داخل در این ماده و جرم جاسوسی می‌شود مثلاً اسناد را در جایی پخش کرده بعد نمی‌رود آنها را جمع کند. حال اگر کسی سهل‌انگاری کرد مثلاً مدارک مربوطه را در سایت خود قرارداده و قفل هم ندارد آیا سهل‌انگاری هم مجازات دارد؟

متأسفانه خیر اما در مورد جاسوسی نظامی در مواد 13 و 14 قانون مجازات نیروهای مسلح برای سهل‌انگاری هم جرم منظور کرده است.

نتیجه مجرمانه: جرم جاسوسی، جرمی است مطلق و  نیاز به نتیجه ندارد و به محض انتقال دادن اطلاعات، جاسوسی تحقق یافته است خواه به امنیت کشور، ضرر برساند یا نرساند. لازم به ذکر است که انتقال گیرنده نیز فاقد مسئولیت کیفری خواهد بود چون در قانون مجازاتی برای تحویل گیرنده پیش‌بینی نشده است.

ب)عنصر معنوی:

1- سوء نیت عام (عمد در انتقال)؛

2- علم و آگاهی به محرمانه بودن محتوا؛

3- فاقد صلاحیت بودن انتقال گیرنده.

ج)عنصر قانونی: مواد 6 و 7 و 8 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب 18/5/1362 ماده 12 قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب 18/5/1371. مواد 501 و 502 و 510 قانون مجازات اسلامی مصوب 26/12/1375.

طریقه برخورد كشورها با جاسوسان

طریقه برخورد كشورها با جاسوسان متفاوت است گاهی جاسوس ،به دلیل برخورداری از مصونیت دیپلماتیك ،عنصر نا مطلوب اعلام و اخراج می شود و گاهی وی دستگیر و بلافاصله مجازات می شود و گاهی نیز با دادن اطلاعات غلط به او سعی در گمراه كردن كشور مورد نظر می شود. برخی از كشورها نیز سعی می كنند جاسوس را ، به جای مجازات كردن ، به یك جاسوس دئ جانبه تبدیل نمایند و از او بخواهند كه به آنها اطلاعات بدهد و در مقابل ، برای لو نرفتن او ، گاهی اطلاعات به اصطلاح سوخته ای را نیز جهت ارائه به كشور دیگر در اختیار وی می گذارند. بدین ترتیب در حالی كه كشور اول این فرد راجاسوس خود می داند وی در واقع برای كشور دوم جاسوسی می كند.

منابع : 1-شامبیاتی، هوشنگ، حقوق جزای اختصاصی،تهران، انتشارات ژوبین، 1380

2-قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، دکتر عباس زراعت

3-ساریخانی، عادل؛ جاسوسی و خیانت به كشور، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1378، چاپ اول

4- وبلاگ حقوقكده