درباره مشارکت های مجرمانه چه می دانیم

• اگر شخص الف بطور غیر عمدی آسیبی به ب وارد نماید و شخص ج بطور عمدی آسیب دیگری را به ب وارد کنند و قتل بر اثر هر دو آسیب حاصل شود؛ شرکت دو جرم قتل محقق است

مهمترین مباحث حقوقی مربوط به مشارکت محرمانه چیست؟

– اساساً شرکت در جرم چیست؟ ارکان آن کدام است؟

– شرایط و قلمرو شرکت در جرم تعزیری با جرایم دیگر مثل حدود، قصاص تفاوت دارد؟ اگر آری چه تفاوتی است؟

– تناسب مجازات شریک جرم با جرم ارتکاب یافته چطور مشخص می شود؟

آیا درصدد مشارکت در میزان مجازات تأثیر مستقیم دارد؟

– شرایط تحقق معاونت در جرم کدام است؟

تفاوت شرایط تحقق معاونت با شرایط تحقق  مشارکت چیست؟

– آیا داشتن عناوین خاصی مثل سردسته بودن، سبب می شود مشارکت مجرمانه آثار دیگری را داشته باشد؟

شرکت در جرم در باب سوم  از کتاب نخستین قانون مجازات اسلامی مطرح گردیده است و قانون گذار ایرانی کوشیده است تا برخی از مسائلی را که در بالا به آنها اشاره گردید جوابگو باشد.

سکوت قانون از تعریف مشارکت محرمانه

برخی بر این باورند که هر چند چنانکه اشاره گردید قانون مجازات اسلامی از شرکت در جرم به تفصیل سخن گفته است اما تعریف دقیق و مشخصی را در این خصوص ارایه نداده است! اما با این وصف می توان با توجه به ماده 42 قانون مجازات اسلامی برخی ارکان مشارکت در جرم را بدست آورد.

اگر شخص الف بطور غیر عمدی آسیبی به ب وارد نماید و شخص ج بطور عمدی آسیب دیگری را به ب وارد کنند و قتل بر اثر هر دو آسیب حاصل شود؛ شرکت دو جرم قتل محقق است اما مجازات آن دو متفاوت است و اوّلی آسیبی را که وارد کرده می دهد و دومی قصاص می شود (البته با اخذ مابه التفاوت دیه).

رکن اول مشارکت مجرمانه:   استناد جرم به همه اشخاص مشارکت کننده

بر طبق ماده اشاره شده از قانون مجازات اسلامی چنانچه جرم به عمل همه مشارکت کنندگان در جرم مستند باشد دیگر تفاوتی ندارد که آیا عمل همه آنها برای وقوع جرم کافی باشد یا نباشد؛

به عنوان مثال اگر یک نفر با چاقی ضربه ای را به الف زده و سپس شخصی دیگری او را از پله های آپارتمان به پایین هل داده و پزشک قانونی اعلام نماید که قتل بر اثر ضربه چاقو و ضربه ناشی از برخورد با پله های آپارتمان تحقق یافته است؛ آنها شرکت در جرم قتل خواهند بود حتی اگر ضربات چاقو بقدری عمیق بوده که به تنهایی برای کشتن او کافی می بود.

رکن دوم مشارکت مجرمانه: ارادی بودن عمل همه مشارکت کنندگان در جرم

ارادی بودن عمل همه مشارکت کنندگان در جرم با وجود اینکه قانون گذار ایرانی در ماده ی 42 قانون مجازات اسلامی با عبارت «عالماً عامداً» مشارکت مجرمانه را آغاز نموده است اما با توجه به اینکه شرکت در جرم در عمل صرفاً توسط اشخاص با علم و عمد صورت نمی گیرد حقوقدانان و فقهای عظام مشارکت در قتل یا سایر جرایم را منوط به علم و عمد همه ی مشارکت کنندگان نکرده اند؛

نكته بسیار مهم دلیل این قید(علم عمد) توسط قانون گذارچیست ؟

بهترین پاسخی كه به نظر نگارنده این مقاله برای این سوال می توان ارایه داد این است كه دلیل این قید(علم عمد) توسط قانون گذار این است که در ماده ی 42 ق.م.ا درصدد بیان نحوه ی مجازات شرکای جرم در هنگامی است که همه ی آنها علم و عمد دارند نه اینکه شرکت در جرم منحصر به حالت علم و عمد همه ی شرکای جرم است

به عنوان مثال اگر شخص الف بطور غیر عمدی آسیبی به ب وارد نماید و شخص ج بطور عمدی آسیب دیگری را به ب وارد کنند و قتل بر اثر هر دو آسیب حاصل شود؛ شرکت دو جرم قتل محقق است اما مجازات آن دو متفاوت است و اوّلی آسیبی را که وارد کرده می دهد و دومی قصاص می شود (البته با اخذ مابه التفاوت دیه).

اما به هر حال ارادی بودن عمل هر دو شخص مشارکت کننده شرط تحقق مشارکت مجرمانه است و این شرط غیر از علم و عمد است و البته به جرایمی همچون زنا كه اراده و رضایت هردو طرف هم كه باشد جرم محقق است نباید  مشاركت اطلاق گردد .

نتیجه

مشارکت در جرم به عنوان مساله ای حقوقی که در اخبار و وقایع روزمره جامعه در همه جای دنیای کنونی ما وجود دارد و متاسفانه آمار حاكی از افزایش روزافزون آنها دارد مطرح است .

این مساله ابعاد مختلفی دارد و قانون مجازات اسلامی نیز تلاش کرده به برخی از این زوایا بپردازد و این نوشتارد و ركن مهّم و اساسی از شرکت در جرم را در ضمن مثال های عینی برخی جرایم همچون قتل و… تقدیم نمود، تا اطلاعات فقهی حقوقی شما كاربران ارجمند در این زمینه تكمیل گردد.

ادامه نكات مشاركت حقوقی را در مقالات آتی ان شاء الله تقدیم می نماییم

رضا زهروی/مدرس حوزه و دانشگاه