رضایت شاکی به متهم در جرایم قابل گذشت

• این حقوقدان درباره شرایط گذشت از جرایم نیز خاطرنشان کرد: عباراتی مثل گذشت کردم، رضایت می‌دهم، دیگر شکایتی ندارم و…، نشان‌دهنده اراده متضرر از جرم و اعلام گذشت است.

شاکی ممکن است از پیگیری شکایت خودش منصرف شود یا به واسطه دریافت ضرر و زیان یا هر دلیل دیگری رضایت خودش را از متهم یا مشتکی عنه اعلام کند.
جرایم قابل گذشت، جرایمی هستند که تنها با شکایت شاکی خصوصی آغاز شده و با رضایت شاکی نیز متوقف می‌شود اما جرایم غیرقابل گذشت، ممکن است با شکایت شاکی خصوصی یا تعقیب مدعی العموم آغاز شود اما گذشت شاکی خصوصی تاثیری در روند ادامه رسیدگی به جرم نداشته و تعقیب متهم تا مجازات وی ادامه پیدا خواهد کرد. البته در جرایم غیرقابل گذشت هم رضایت شاکی می‌تواند از موجبات تخفیف در مجازات متهم تلقی شود اما لزوما به این معنا نخواهد بود. برای بررسی بیشتر این موضوع، «حمایت» با دکتر علی اصغر مهابادی، حقوقدان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم انتظامی، گفت‌وگو کرده است.
دکتر مهابای در گفت‌‌وگو با «حمایت» درباره نحوه گذشت شاکی در جرایم توضیح داد: در قانون گذشت جرایم به دو شکل وجود دارد، شکل اول در جرایم قابل گذشت و دوم در جرایم غیرقابل گذشت است که برای هر یک از این موضوع‌ها تعریف‌های خاصی وجود دارد.

رضایت در جرایم قابل گذشت

این حقوقدان در تعریف «جرایم قابل گذشت» گفت: جرایم قابل گذشت جرایمی هستند که اراده ‌ شاکی خصوصی در شروع تعقیب جرم مؤثر است به طوری که شاکی خصوصی می‌توا‌ند از حقی که به او داده‌ا‌ند صرف نظر کند و از این حق گذشت کند. وی ادامه داد: در جرایم قابل گذشت، جنبه خصوصی این جرایم بر جنبه ‌عمومی آن اولویت دارد، این در حالی است که ملاک معینی در تفکیک جرایم قا‌بل گذشت از جرایم غیر قا‌بل گذشت نیست‌ و‌ ‌ می‌توان گفت‌ جرایم قا بل گذشت معمولاً از میان جرایم علیه اموال و تمامیت جسما‌نی افراد هستند اگرچه این بیان هم از جزمیت برخوردار نیست.

وی خاطرنشان کرد: باید توجه داشت در جرایم قابل گذشت، اگر چند نفر شاکی وجود داشته باشد، تعقیب با شکایت هر یک از آنان صورت می‌گیرد ولی برای متوقف‌شدن تعقیب یا محاکمه یا اجرای حکم، باید تمام شاکیان رضایت دهند. اگر شاکی فوت کند این حق گذشت به ورثه او می‌رسد و چنانچه شاکی متوفی دارای چند وارث باشد، در این صورت موقوف‌شدن تعقیب یا محاکمه یا اجرای حکم، موکول به اعلام رضایت همه آنهاست. همچنین باید توجه داشت اگر بعد از اعلام رضایت، شاکی از رضایت خود منصرف شود، به آن ترتیب اثر داده نخواهد شد.
وی تصریح کرد: در صورتی که در جرایم قابل گذشت، شاکی خصوصی گذشت کند، دعوای خصوصی، ‌ساقط خواهد شد چون شاکی از حق خود گذشته است، علاوه بر این، دعوای عمومی هم به دنبال آن ساقط می‌شود و به دنبال آن مرجع رسیدگی‌کننده به جرم که ممکن است دادسرا یا دادگاه کیفری باشد قرار موقوفی تعقیب را صادر خواهد کرد. دومین اثری که گذشت شاکی خواهد داشت این است که دیگر پشیمان شدن از گذشت فایده ندارد.
وی تصریح کرد: ‌ به خاطر داشته باشید که بعد از آن دیگر نمی‌تواند از این تصمیم‌تان صرف‌نظر کنید، مگر اینکه بعد از اعلام رضایت آثاری ظاهر شود که نوع جرم ارتکابی را تغییر دهد، برای نمونه اگر بعد از تصادف، مصدوم رضایت می‌دهد و حق طرح شکایت ضرب و جرح ناشی از حوادث رانندگی را از خود می‌گیرد که در این صورت، نمی‌تواند بعد از یک هفته بار دیگر طرح شکایت کند.
این حقوقدان بیان کرد: اگر چند روز بعد به دلیل جراحات این تصادف فوت کرد دیگر نمی‌توان از رضایتی که برای گذشت از ضرب و جرح داده‌است برای شانه خالی کردن از زیر بار جرم قتل غیرعمدی استفاده کرد، بنابراین گذشت شرایط خاص خودش را دارد و تأثیر آن در جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت یکسان نیست.
مهابادی درباره نحوه رضایت شاکی پس از صدور حکم نیز بیان کرد: اگر بعد از صدور حکم ‌ کسی شاکی بخواهد رضایت دهد بر اساس ماده 483 شاکی باید به همان دادگاهی که حکم صادر شده است مراجعه کند اگر ‌ حکم در دادگاه بدوی باشد به دادگاه بدوی اگر تجدیدنظر باشد درخواست باید در تجدیدنظر مطرح شود.

رضایت در جرایم غیرقابل گذشت

این حقوقدان در ادامه درباره «جرایم غیرقابل گذشت» نیز توضیح داد: جرایم غیرقابل گذشت، جرایمی هستند که اراده ‌ شاکی در شروع به تعقیب آن نقشی مؤثر ندارد ‌ و ‌گذشت وی تأثیری در تعقیب و روند رسیدگی و مجازات مجرم ندارد، ( گرچه موجب تخفیف مجازات می‌شود ) اصل بر غیرقابل گذشت بودن جرایم است و ‌ وقتی شک حا‌صل شد که آیا فلان جرم قا‌بل گذشت است یا غیر قا‌بل گذشت‌، حسب اصل‌، جرم را غیرقا‌بل گذشت تلقی می‌کنیم‌. این جرایم جنبه ‌ عمومی آنها بر جنبه ‌ خصوصی غلبه دارد ‌ و ضرر آنها مستقیم‌علیه جامعه و حکومت است، مثل‌؛ محاربه‌، جاسوسی و . . . .
وی بیان کرد: برابر ماده 37 قانون اگر شاکی در حین رسیدگی پرونده اعلام گذشت کند مجازات با تخفیف همراه است. این حقوقدان تصریح کرد: شاکی می‌تواند رضایت را در هر دادگاهی که پرونده در جریان است تقاضای رضایت نیز در همان دادگاه ارایه می‌شود.

شرایط گذشت شاکی

این حقوقدان درباره شرایط گذشت از جرایم نیز خاطرنشان کرد: عباراتی مثل گذشت کردم، رضایت می‌دهم، دیگر شکایتی ندارم و…، نشان‌دهنده اراده متضرر از جرم و اعلام گذشت است. همچنین گذشت باید صریح، روشن، موجز و قطعی باشد. برای گذشت کردن باید از صیغه ماضی یا مضارعی که دلالت بر گذشته نزدیک کند، استفاده شود؛ اما شرط مهم‌تر این است که گذشت معلق و مشروط نباشد.
مهابادی گفت: شخصی که گذشت می‌کند برای اینکه این عمل او موثر واقع شود باید شرایطی داشته باشد از جمله اینکه وی باید اهلیت داشته باشد؛ بنابراین از شخص صغیر و مجنون نمی‌توان گذشت را پذیرفت و آنان این کار را می‌توانند از طریق اولیای قانونی خود انجام دهند.