با چه شرایطی دارنده چک امکان تعقیب کیفری را از دست می دهد ؟

چک یکی از پرکاربردترین وسیله‌های پرداخت در بین تجار، کسبه و فعالان اقتصادی است. گردش چک در بین افراد مختلف و استفاده فراوان آن به جای وجه نقد سبب شده است که بخشی از تراکم پرونده‌های دادگاه‌ها به دعاوی مربوط به چک اختصاص یابد. به همین منظور در ادامه به بررسی مواردی که طبق قانون، امکان تعقیب کیفری صادر کننده میسر نیست خواهیم پرداخت.

بر اساس قانون، اگر یکی از موارد زیر ثابت شود، دارنده چک امکان تعقیب کیفری آن را از دست خواهد داد و فقط می‌تواند برای وصول وجه آن اقامه دعوای حقوقی نماید:

۱. هرگاه چک سفید امضا صادر شده باشد.

یعنی اینکه صادرکننده بدون قید مبلغ، تاریخ و نام دارنده، فقط چک را امضا و به دیگری ارائه کرده باشد. در صورت اثبات این مورد دارنده حق شکایت کیفری و اعمال مجازات قانونی برای صدور چک بلا محل را نخواهد داشت.

۲. در صورتی که چک دارای وعده باشد.

چکی مورد حمایت قانون گذار برای تعقیب کیفری است که بدون وعده و به روز صادر شده باشد. بدین معنا که اگر تاریخ تادیه چک برای تاریخی بعد از تاریخ صدور آن مثل هفته و ماه آینده باشد، فقط قابلیت پیگیری حقوقی خواهد داشت.

۳. هرگاه ثابت شود چک بابت معاملات نامشروع (مثل معاملات مربوط به قاچاق و یا مواد مخدر) یا ربا (بهره) صادر شده است.

۴. هرگاه دارنده چک تا ۶ ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه نکند، یا ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت (یعنی برگشتی از بانک) شکایت نکند.

بر اساس قانون اگر دارنده تمایل به شکایت و تعقیب کیفری برای صادر کننده چک را دارد، می‌بایست مواعد مندرج در قانون را رعایت کند و ظرف مدتی که مشخص شده است، تکالیف قانونی خود را انجام دهد در غیر این صورت مزیت تعقیب کیفری علیه صادرکننده را از دست خواهد داد.

۵. هر‌گاه در متن چک، وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد یا هر‌گاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی بوده یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.

علی رغم اینکه بانک‌ها به شروطی که در متن چک نوشه شده باشد ترتیب اثر نمی‌دهند و حتی در صورتی که شرط مندرج محقق نشده باشد می‌بایست مبلغ مندرج در چک را از حساب صادرکننده پرداخت نماید، اما به لحاظ تعقیب کیفری وجود هر نوع شرطی برای وصول وجه چک موثر در مقام خواهد بود و امکان تعقیب کیفری را از دارنده سلب می‌نماید.

۶. چنانچه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.

به طور مثال الف. با ب. قرارداد تولید کفش یا لباس منعقد می‌کند. الف. به عنوان متعهد تحویل کالا به عنوان تضمین سلامت کالا‌ها، چکی در وجه ب. صادر می‌کند تا در صورتی که کیفیت کالا‌های تحویل داده شده منطبق بر توافقات صورت گرفته نباشد، ب. (به عنوان متعهد له یا تحویل گیرنده کالا) بتواند از طریق وصول وجه چک، خسارات خود را دریافت دارد.

۷. در صورتی که ثابت گردد چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد.

در غیر از موارد فوق، تمامی چک‌های صادر شده قابلیت پیگیری کیفری را خواهند داشت و مجازات قانونی برای صادر کننده آن اعمال می‌شود.

ستاره ایوبی کارشناس ارشد حقوق خصوصی