حقوق اداری چیست | آشنایی با حقوق اداری

• با توجه به این‌که سازمانهای اداری، دارای شخصیت حقوقی هستند و شخصیت حقوقی یعنی توانائی دارا شدن حقوق و تکالیف و توانائی اجرای آن، لذا به‌طور مستقل و جدای از تشکیل‌دهندگان آن، اشخاص حقوقی را می‌توان به دودسته اشخاص حقوقی حقوق خصوصی و اشخاص حقوقی حقوق عمومی تقسیم کرد که از جهت منشأ پیدایش و هدف و مقررات حاکم بر آنها فرق دارند.

حقوق اداری به عنوان شاخه ای از حقوق عمومی داخلی، به مجموعه قواعد حقوقی اطلاق میشود که حقوق و تکالیف سازمانهای اداری دولت، خصوصاً سازمانهای اجرائی آن و روابط آنها با مردم را تعیین می کند.

حقوق اداری ناظر بر برخی از فعالیتهای سازمانهای اداری است و شامل فعالیتهای سیاسی، قضائی، قانون‌گذاری سازمانها نخواهد بود. فعالیت سازمانهای اداری به دو منظور خدمات عمومی و حفظ نظم عمومی انجام می‌شود.

الف) خدمات عمومی:

نیازمندیهایی که با تصمیم دولت‌مردان در برهه‌ای از زمان از طریق سازمانهای عمومی یا دولتی برآورده می‌شود.

ب) حفظ نظم عمومی:

این مهم بر عهده پلیس اداری است که خود دارای دو مفهوم عمومی و اختصاصی است.

پلیس اداری عمومی

این نهاد دولتی سه وظیفه عمده را بر عهده دارد:

الف) امنیت عمومی: ‌اقدامات دولت به‌منظور حفظ تمامیت ارضی کشور، برقراری نظم و… است.

ب) آسایش عمومی: جلوگیری از ناهنجاریهای اجتماعی، مزاحمتها و …است.

ج) بهداشت عمومی: اقدامات دولت برای بهبود وضع زندگی و سلامتی آحاد مردم است.

پلیس اداری اختصاصی

اختصاص به فعالیتهایی دارد که نیاز به آن فعالیتها، در دهه‌های اخیر احساس شده است. مثل پلیس زیبایی شهر، پلیس ساختمانها، پلیس حفظ آثار باستانی.

سازمانهای اداری

با توجه به این‌که سازمانهای اداری، دارای شخصیت حقوقی هستند و شخصیت حقوقی یعنی توانائی دارا شدن حقوق و تکالیف و توانائی اجرای آن، لذا به‌طور مستقل و جدای از تشکیل‌دهندگان آن، اشخاص حقوقی را می‌توان به دودسته اشخاص حقوقی حقوق خصوصی و اشخاص حقوقی حقوق عمومی تقسیم کرد که از جهت منشأ پیدایش و هدف و مقررات حاکم بر آنها فرق دارند.

الف) اشخاص حقوقی حقوق خصوصی؛ مثل شرکتهای تجاری و مؤسسات غیرتجاری می‌باشند.

ب) اشخاص حقوقی حقوق عمومی؛ که با توجه به مشخصات آن می‌توان به بخشهای ذیل تقسیم کرد:

1 ـ سازمانهای مرکزی کشور؛ که ارکان اصلی نظام هستند و در رأس آنها دولت قرار دارد و بر کل کشور اعمال قدرت می‌کنند.

٢ ـ شوراهای محلی؛ که شهرداریها نمونه بارز آن است و دارای استقلال مالی می‌باشند.

3 ـ سازمانهای فنی – تخصصی؛ که شامل شرکتهای دولتی و مؤسسات عمومی است و اهداف دولت را پیگیری و تحقق می‌بخشند.

٤ ـ نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی؛ که شامل بنیاد مستضعفان، هلال‌احمر، کمیته امداد امام، بنیاد شهید، بنیاد مسکن، کمیته ملی المپیک، بنیاد 15 خرداد، سازمان تبلیغات اسلامی و سازمان تأمین اجتماعی است.

5 ـ سایر اشخاص حقوق عمومی با وضعیت خاص؛ مثل کانون وکلا که ماهیتاً خصوصی است ولی دارای مزایای اشخاص حقوق عمومی است.

حقوق استخدامی

یکی دیگر از مباحث حقوق اداری بحث حقوق استخدامی است که در آن، مباحث تعریف مستخدم، انواع مستخدمین دولت؛ مثل مستخدم رسمی، خرید خدمتی، روزمزد و شرایط آنها آمده است.  همچنین در مورد طبقه‌بندی مشاغل و حالات استخدامی؛ مثل حالت اشتغال، خدمت آزمایشی، بازنشستگی، استعفا و … بحث می‌کند.

یکی دیگر از مباحث حقوق استخدامی حقوق و مزایای مستخدمین دولت است که عمده‌ترین آنها، حقوق ماهانه، فوق‌العاده‌ها و مزایای مختلف، حقوق بازنشستگی، حقوق ازکارافتادگی است.

تکالیف و مسؤولیتهای مستخدمین دولت

موضوع بحث آن تکالیفی است که مستخدم دولت بر عهده دارد؛ از قبیل رعایت سلسله‌مراتب اداری، منع داشتن دو شغل، عدم سوءاستفاده از موقعیت‌ اداری، رازداری، وفاداری، اقامتگاه اجباری و… همچنین در مورد مسؤولیت مستخدمین دولت بحث می‌شود که طبق ماده 8 قانون رسیدگی به تخلفات اداری، با متخلفین به چه صورتی برخورد می‌شود؟ و نیز مجازات اداری و دادگاههای اداری در آن پیش‌بینی‌شده است.