بررسی حقوقی و قانونی آزار جنسی زنان

• در لغت نامه دهخدا مقابل کلمه «خشونت» آمده است: درشتی و زبری، ضد لینت و نرمی، خلاف نعومت، غلظت و سخت رویی و سختی و تندی و تیزی، غضب و خشم، حقارت و اهانت در مقابل کلمه «لینت» که به معنی نرمی، سهلی و سادگی می باشد.

 

منابع مقاله:

فصلنامه کتاب زنان، شماره 20، اسحاقی، محمد؛

چکیده:

بی تردید خشونت و آزار جنسی زنان به عنوان یکی از انواع انحرافات اجتماعی، از عوامل مهم اختلال امنیت فرهنگی، اجتماعی، نظم و انتظام جوامع محسوب می شود و به همین دلیل نظام های مختلف حقوقی راه کارها، تدابیر و اقدامات ویژه ای را در کنترل، برخورد و ریشه کن کردن آن اتخاذ می کنند. در این میان نظام حقوقی اسلام و سیاست جنایی متخّذ از آن با انحرافات جنسی عموماً وخشونت و آزارجنسی خصوصاً به شدت برخورد می کند. مؤلف در این نوشتار درصدد است با ارائه تعریفی از خشونت و آزارجنسی و ذکر انواع آن، به بررسی اجمالی و تبیین احکام فقهی و مجازات های مقرر در قانون در این زمینه بپردازد تا ضمن مشخص شدن خلأهای قانونی، پیشنهادهای مناسب حقوقی هم ارائه دهد.

واژگان کلیدی:

خشونت، آزار، جرائم جنسی، روابط نامشروع، انحرافات اجتماعی، زن، شوهر، قانون، مجازات.

هر نظام اجتماعی دارای هنجارها و الگوهای رفتاری متعارف است که مورد قبول جامعه می باشد و فاصله گرفتن از آن موجب بروز انحراف و کجروی می شود. فطرت انسان و روح جوامع انسانی ذاتاً با هر گونه زور وخشونت مخالف است و به همین دلیل کاربرد هرگونه خشونت، انحراف و کجروی محسوب می شود. بررسی های تاریخی نشان می دهد؛ این نوع از انحراف، سابقه طولانی به درازای عمر بشر دارد و به هر میزانی که بشر از آموزه های آسمانی فاصله بگیرد، بر حجم، تنوع، تعدد و تکثر انحرافات، کژروی ها، جنایات و فجایع افزوده می شود. در معارف دینی و تعالیم آسمانی انواع و اشکال خشونت و آزاررسانی نسبت به انسان ها، بلکه نسبت به همه موجودات اعم از گیاهان و حیوانات ممنوع و ناپسند شمرده شده است و در روابط اجتماعی، رعایت حقوق یکدیگر و ابراز مهربانی، شفقت، محبت، انس و وفق و مدارا مورد سفارش و تأکید فراوان بوده است تا جایی که پیامبر بزرگ اسلام، اعمال خشونت و آزار را زشت تر و مبغوض تر از شرک به خدا اعلام می نماید.

امروزه اعمال خشونت بر علیه زنان و آزار آنان به گونه های مختلف در جریان است که نوع شدید و پیچیده آن آزارجنسی زنان است که به شدت در حال گسترش است. جوامع بشری به خاطر رویگردانی از آموزه های آسمانی به شدت در گرداب فساد، غوطه می خورند و با این حال کمتر به فکر چاره اندیشی از طریق راه حل های دینی می باشند. ممکن است این پدیده در مورد کشورهای اسلامی نیز صادق باشد. گرچه موضوع ارتکاب جرائم جنسی از جمله آزار جنسی زنان در مقایسه با کشورهای دیگر به خصوص کشورهای غربی، به دلیل وضعیت مذهبی، فرهنگی و اجتماعی محدود است، ولی نفس ارتکاب این جرائم نشان از وجود آسیب هایی اجتماعی و فرهنگی دارد که باید با استفاده از رهیافت های دینی و مدل کنترل اجتماعی دین و به ویژه سیاست جنایی اسلام به صورت ریشه ای با آن مبارزه کرد. نگاه به آمار در این زمینه نشان از آسیب ها و انحرافات اجتماعی دارد، اگرچه هنوز کل سطح جامعه را فرا نگرفته است.

جدول شماره 1: فراوانی جرائم ارتکابی در سال های 78 تا 80

سال 1378 1379 1380

فراوانی 3927798 4377160 712/041/5

تعداد و درصد پرونده های مختومه شده دادگاه های عمومی کل کشور در سال های 78 تا 80 اعمال منافی عفت موجب حد یا تعزیر نسبت به کل جرائم ارتکابی در آن سال ها سنجیده شده است و در جدول شماره 2 منعکس می باشد.

جدول شماره 2: آمار اعمال منافی عفت در سال های 78 تا 80

نوع جرم سال 78 سال 79 سال 80

تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد

اعمال منافی عفت موجب حد 3577 09/0 3131 07/0 4489 09/0

اعمال منافی عفت موجب تعزیر 63090 60/1 63761 45/1 121/75 49/1

با بررسی جدول فوق معلوم می شود:

1) ارتکاب اعمال منافی عفت در سال 1379 نسبت به سال های قبل و بعد کمتر می باشد.

2) ارتکاب اعمال منافی عفت موجب حد، در سال های 78 تا 80، با 9صدم درصد فراوانی، در مقایسه با کل جرائم ارتکابی در همان سال ها، از درصد خیلی پایینی برخوردار بوده است.

3) فراوانی ارتکاب اعمال منافی عفت موجب تعزیر نیز تقریباً 5/1 درصد می باشد که در مقایسه با تعداد کل جرائم ارتکابی باز هم از درصد پایینی برخوردار است.

4) هرچند نسبت ارتکاب جرائم منافی عفت با کل جرائم در سال های 78 تا 80 ثابت مانده یا کاهش داشته است، ولی تعداد موارد ارتکاب آنها در سال 80 نسبت به سال 78 با رشد مواجه شده است، به گونه ای که ارتکاب اعمال منافی عفت موجب حد در سال 80 با 912 مورد افزایش، 26 درصد افزایش داشته است و ارتکاب اعمال منافی عفت موجب تعزیر نیز با 12031 مورد افزایش با رشد 19 درصدی مواجه بوده است.

5) جمع کل پرونده های مختومه در سال 80 نسبت به سال 78 از رشد 29 درصدی برخوردار بوده است، البته توجه به رشد افزایش جمعیت نیز آمار فوق را معنادارتر می کند.

6) در هرحال جمع ارتکاب اعمال منافی عفت موجب حد و تعزیر در طول سال های فوق کمی بالاتر از 5/1 درصد کل جرائم ارتکابی در کشور را نشان می دهد که این امر از یک سو نشان دهنده پایین بودن درصد ارتکاب جرائم خلاف عفت عمومی و از سوی دیگر حاکی از اعتبار و استحکام جایگاه خانواده در کشور می باشد و در هرحال باید مراقب رشد و افزایش این گونه جرائم بود.

آزار و خشونت

در لغت نامه دهخدا مقابل کلمه «خشونت» آمده است: درشتی و زبری، ضد لینت و نرمی، خلاف نعومت، غلظت و سخت رویی و سختی و تندی و تیزی، غضب و خشم، حقارت و اهانت در مقابل کلمه «لینت» که به معنی نرمی، سهلی و سادگی می باشد.بر این اساس هر گونه رفتار یا گفتاری که متضمن درشتی، سخت رویی، تندی، غضب، خشم، حقارت و توهین باشد، خشونت نامیده می شود. اگر رفتارهای فوق مبتنی بر جنسیت باشد، تعبیر به «خشونت علیه زنان» می شود. بنابراین خشونت علیه زنان مبتنی بر جنسیت و توأم با یک نوع آسیب و صدمه اعم از جسمی، جنسی، روانی، قولی و فعلی است. به عبارت ساده تر می توان «رفتار توأم با آسیب مبتنی بر جنسیت» را خشونت علیه زنان دانست. در این تعریف سه عنصر اساسی مشاهده می شود:

الف)- عنصر «رفتار»،شامل هر نوع رفتار، از سوی هر کسی اعم از خویشاوند و بیگانه می شود.

ب)- «آسیب»، شامل هر نوع آسیب اعم از جسمی، روحی، روانی و جنسی می شود.

ج)- عنصر «جنسیت»، نیز فصل ممیّز اساسی در این تعریف است و منظور آن است که به «صرف مؤنث بودن» اقدامات آسیب زا بر فردی اعمال شود. در میان انواع خشونت علیه زنان «خشونت جنسی» از اهمیت و حسّاسیت بیشتری برخوردار است.

خشونت جنسی به هر نوع رفتار خشن جنسی یک فرد، نسبت به دیگری علیرغم مخالفت وی، اطلاق می شود. این رفتار خشن جنسی می تواند با انگیزه تهدید، سوء استفاده، صدمه و آسیب جنسی انجام پذیرد. به عبارت ساده تر هر نوع رفتار جنسی به عنف، خشونت جنسی نامیده می شود. همانند تعریف قبلی در این تعریف نیز عناصری به عنوان جنس و فصل وجود دارد. این تعریف را می توان به دو بخش «رفتار مبتنی بر جنسیت» و «عنف و زور» تقسیم کرد و در یک تحلیل دقیق تر، سه عنصر «رفتار»، «جنسیت» و «عنف» قابل شناسایی و متمایز از یکدیگر است.

«رفتار» از یک جنبه به صورت فعل یا ترک فعل است و از جنبه دیگر فیزیکی یا گفتاری می باشد. عنصر «جنسیت» نیز نوع رفتار را مشخص می کند و در حقیقت فصل ممیّز رفتار جنسی از دیگر رفتارها می باشد. این عنصر نشان دهنده تمایلات جنسی مرتکب است که از طریق رفتار وی بروز و ظهور پیدا می کند. رفتار جنسی به صورت «عنف» یا «بدون عنف» می باشد. به همین دلیل احتیاج به فصل ممیّز دیگری است تا تعریف دقیق تری از خشونت جنسی به دست آید. بر این اساس اصطلاح «عنف» نشان دهنده وجود عنصر خشونت، زور، اجبار، اکراه و عدم تمایل زن می باشد و بدین صورت رفتارهای جنسی که در آن رضایت زن وجود داشته باشد، از آن متمایز می شود. لازم به ذکر است که خشونت از مقولات قابل تشکیک و دارای شدت و ضعف می باشد، ولی همه مراتب آن دربردارنده نوعی درشتی، تندی و غضب بوده که پایین ترین مرحله خشونت «آزار» است. بر این اساس هرگونه اعمال، رفتار یا گفتاری که مایه چندش و ناخشنودی دیگران شود، خشونت محسوب می گردد.

انواع خشونت جنسی

خشونت و آزار جنسی را می توان از جنبه های مختلف تقسیم بندی نمود:

1)- خشونت جنسی و اعمال مجرمانه

الف)- «خشونت جنسی رفتاری»؛ هر نوع توجه نشان دادن به بدن زن، نگاه شهوت آلود و آزار دهنده، تماس بدنی، تظاهر به انجام اعمال جنسی در حضور زن، نمایش آلت تناسلی، آدم ربایی به منظور تجاوز و انجام اعمال منافی عفت، راه اندازی مراکز فحشا، قاچاق زنان، هر نوع بهره برداری تجاری از زنان از قبیل تهیه عکس، فیلم و انتشار آن از طریق رسانه ها، مونتاژ عکس و انتشار آن، تشویق مردم به فساد، حمایت از فاحشگی و تسهیل آن، زنای با محارم، اجبار به رابطه جنسی در زمان عادت ماهیانه و بیماری، عدم وفاداری زوج به زوجه، حاملگی اجباری و …، در نهایت شدیدترین نوع رفتار مجرمانه که متضمن خشونت جنسی باشد، می توان تجاوز و زنای به عنف دانست.

ب)- «خشونت جنسی گفتاری»؛ به «گفتار شهوانی» و «گفتار خشونت آمیز» تقسیم می شود:

در «گفتار شهوانی»، مرتکب با مخاطب قرار دادن زن، الفاظی را که متضمن مسائل و معانی جنسی است به زبان می آورد. امروزه این نوع از آزار جنسی با استفاده از وسایل ارتباطی از قبیل تلفن و اینترنت در جهان و از جمله ایران در حال افزایش است.

در «گفتار خشونت آمیز»، مرتکب با مخاطب قرار دادن زن و به منظور ارضای غریزه جنسی و لذت جویی، از الفاظ زشت، رکیک، توهین آمیز، تهدیدآمیز و … استفاده می کند.

2)- خشونت جنسی و نسبت مرتکب با قربانی

خشونت و آزار جنسی از سوی محارم، بستگان زن یا افراد بیگانه صورت می گیرد. بستگان زن شامل افرادی همچون پدر، برادر، عمو، دایی و شوهر زن می تواند باشند. همچنین محارم سببی و رضاعی زن نیز در این تقسیم بندی قرار می گیرند.

3)- خشونت جنسی و مکان

خشونت و آزار جنسی در هر محیطی که زنان و دختران در آن حضور دارند یا مشغول فعالیت کاری هستند، می تواند رخ دهد. از این نظر ممکن است زنان در خانه و از سوی خویشاوندان، آشنایان یا در مواردی که افراد مهاجم به صورت غیر قانونی وارد حریم خصوصی دیگران می شوند، مورد آزار و خشونت قرار گیرند یا در محیط کار و فعالیت شغلی زن از سوی کارفرما، همکاران، مراجعان و مشتریان مورد آزار قرار گیرند. هم اکنون در گزارش های فراوانی از ارتکاب آزار جنسی کارمندان زن از سوی کارفرمایان وجود دارد که با توجه به ورود گروه زیادی از دختران و زنان به بازار کار و پایین بودن ضریب اشتغال در کشور، در آینده افزایش نیز خواهد یافت. همچنین مواردی از حمله به محل کار زنان همانند: مطب پزشکان زن، آرایشگاه زنانه و… ارتکاب جنایت گزارش شده است، لذا لازم است از سوی مسئولین انتظامی و همچنین گزارش دادن قربانیان، تدابیر ویژه ای در این زمینه در نظر گرفته شود.

مورد دیگر آزار زنان در اماکن و معابر عمومی در اوقات مختلف شبانه روز می باشد. همانند: پارک ها، سینماها، خیابان ها و کوچه ها، مراکز فروش، هتل ها و مسافرخانه ها و در مواردی مراکز آموزشی از قبیل مدارس، دانشگاه ها و…، بنابراین امکان وقوع خشونت و آزار جنسی در هر مکانی که دختر یا زنی در آن حضور دارد، است. از این رو باید موارد و میزان شیوع آن جهت اتخاذ تدابیر لازم مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. در این نوشتار، سعی می شود برخی از اَشکال آزار و خشونت جنسی علیه زنان در اجتماع از دیدگاه فقهی و حقوقی مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد.

زنا یا فحشا

بالاترین مرتبه از مراتب ارتباط نامشروع زن و مرد، آمیزش جنسی است که در اصطلاح فقه و حقوق به آن «زنا» گفته می شود. حرمت زنا از جمله احکام ضروری اسلام است که علاوه بر قرآن کریم، در روایات متعددی نیز به آن اشاره شده است. پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «الزّنا یورث الفقر و یدع الدیار بلاقع»، زنا فقر را به ارث می گذارد و آبادی را از خیر و نیکی خالی می کند. همچنین امام صادق (ع) می فرماید: «سخت ترین مردم از حیث عذاب روز قیامت، مردی است که نطفه خودش را در رحم کسی که بر او حرام است قرار دهد». در احکام الهی با مسأله زنا به شدت برخورد شده و علاوه بر مجازات دنیوی، مجازات اخروی نیز برای آن در نظر گرفته است. مضافاً اینکه آثار فردی و اجتماعی منفی نیز به طور طبیعی بدنبال خواهد داشت و به عنوان یکی از عوامل جرم زا نیز محسوب می شود. چون خداوند متعال حق سلامت جنسی را به انسان عطا کرده است، لذا هیچ زن یا مردی چه با خواست و اراده یا بدون خواست و اراده، نمی تواند به حق سلامت جنسی خویش بی توجه باشد. «زنا» یا «فحشا» دارای اقسامی است که برخی از اقسام آن از مصادیق خشونت و آزار جنسی محسوب می شود که در ذیل به آن اشاره می شود:

الف)- زنا با محارم

زنا با محارم یکی از اقسام و انواع آزار جنسی می باشد. محارم سه دسته اند: نسبی، سببی و رضاعی هر کس که با محارم نسبی خود همانند مادر، خواهر، دختر، نوه های دختری و پسری، عمه، خاله، دختر برادر و دختر خواهر خود زنا کند، به مجازات قتل محکوم خواهد شد. این حکم مورد اتفاق و اجماع همه فقها می باشد. چنانکه ملاحظه می شود شریعت اسلام، شدیدترین مجازات را در مورد این نوع از خشونت جنسی در نظر گرفته است. زنا با محارم سببی، همانند زن پدر (نامادری)، زن پسر، مادر زن و دختر زن مسأله اختلافی است، به گونه ای که فقها در مورد حکم زنا با زن پدر و زنا با سایر محارم سببی تفاوت قائل شده اند. در مورد زنا با نامادری مشهور فقها، فتوا به قتل زانی داده اند. این حکم در ماده 82 ق.م.ا. نیز مورد تأکید قرار گرفته است و بر اساس بند ب آن، اگر کسی با زنِ پدر، زنا نماید، به مجازات قتل محکوم می شود. در مورد زنا با بقیه محارم سببی و محارم رضاعی، آنست که زانی به مرگ محکوم نخواهد شد؛ زیرا اگرچه روایاتی که در مورد مجازات زانی با محارم رسیده، مطلق و عنوانی که برای مجازات قتل در روایات آمده، «زنای با محارم» می باشد و این عنوان نیز شامل هر محرمی اعم از نسبی، سببی و رضاعی می شود؛ ولی سند آن روایات ضعیف می باشد و در نتیجه نمی توان به آنها در سرایت حکم قتل به محارم سببی و رضاعی استناد نمود. بنابراین از آنجا که در مورد سایر محارم سببی و محارم رضاعی دلیل و حجت شرعی نداریم، لذا در فتوا به قتل باید به قدر متیقن اکتفا شود.

اما برخی از فقها همانند: شیخ طوسی، یحیی بن سعید حلی و ابوالصلاح حلبی مجازات قتل را در مورد زنای با محارم رضاعی نیز صحیح دانسته اند. به این دلیل که اولاً: فقها بر اساس ظنون معتبر و ظنّ اجتهادی نیز می توانند فتوا دهند که دارای حجت و دلیل شرعی محسوب می شود. بر این اساس اگر در مسأله ای برای فقیه و مجتهدی، ظنّ اجتهادی حاصل شود، عمل به آن بر وی واجب و باید بر اساس آن فتوا دهد و در این مسأله فرقی نیست که فتوا قتل یا غیرقتل باشد. حال اگر روایات موجود در مسأله، موجب ظن برای فقیهی شود، باید مطابق آن حکم به قتل زانی با محارم سببی و رضاعی بدهد. ثانیاً: کلمه «ذات محرم» که در روایات آمده، مطلق و شامل همه موارد محرمیت اعم از نسبی، سببی و رضاعی می شود. بنابراین اگر برای فقیهی ثابت شود که ذات محرم، شامل محارم سببی و رضاعی می شود، در این صورت می تواند فتوا به قتل زانی با محارم به طور کلی بدهد. البته چنانکه گفته شد، در قانون مجازات اسلامی فقط زنای با محارم نسبی و زنا با زن پدر از محارم سببی موجب مجازات مرگ خواهد شد.

ب)- زنا به عنف

بی تردید زنای به عنف، شدیدترین نوع خشونت جنسی شمرده می شود که طی آن مردی به عنف و اجبار و بدون رضایت زن به او تجاوز می کند. بر اساس فقه جزایی اسلام، مجازات زانی به عنف، قتل است که این حکم مورد اتفاق همه فقها نیز می باشد. امام باقر (ع) در پاسخ پرسشی راجع به حکم مردی که به عنف زنی تجاوز کرده بود فرمودند: «کشته می شود؛ چه محصن باشد یا محصن نباشد».

ماده82 ق.م.ا. نیز در مورد مجازات زنای به عنف مقرر می دارد: «زنای به عنف و اکراه موجب قتل زانی اکراه کننده است». اما آیا با توجه به آیه 2 سوره نور، مجرمان جنایات جنسی در دو مورد فوق علاوه بر مجازات قتل، به مجازات دیگری همچون شلاق یا تبعید نیز محکوم می شوند یا خیر؟ به این سؤال فقها دو جواب داده اند: گروهی از فقها به جمع مجازات رأی داده و معتقدند مجرمان فوق بر اساس آیه شریفه که حکم کلی زناکاران را صد ضربه شلاق تعیین کرده است؛ ابتدا صد ضربه شلاق را تحمل خواهند کرد و سپس به مجازات قتل محکوم خواهند شد و بدین ترتیب به حکم قرآن و روایت هر دو عمل می شود. ولی رأی مشهور فقها امام خمینی (ره) هم همین نظر را قبول دارد. آن است که فقط به قتل باید اکتفا کرد، زیرا مجازات مذکور در آیه شریفه به طور کلی برای زناکاران در نظر گرفته شده است و اگر در موردی حکم خاص و ویژه ای صادر شده باشد، به همان اکتفا می شود و اگر حکم خاصی در مقام نباشد، همان حکم عام و کلی جاری می شود. ماده 82 ق.م.ا. نیز در تبعیت از قول مشهور فقها این نوع از خشونت و جرائم جنسی را فقط قتل تعیین نموده است.

ج) – ازاله پرده بکارت

یکی از انواع خشونت های جنسی از نوع رفتاری «ازاله بکارت» که در فقه جزایی اسلام برای مرتکب علاوه بر جبران خسارت مالی، تعزیر نیز در نظر گرفته شده است. بر این اساس اگر کسی با توسل به هر وسیله ای، پرده بکارت دختری را پاره نماید، علاوه بر مهرالمثل که به عنوان خسارت مالی باید پرداخت کند، تعزیر نیز می شود. ازاله بکارت از طریق زنا با دختر نابالغ یا زنای به عنف با زن بالغ نیز صورت می گیرد که در این صورت مرتکب، علاوه بر مجازات حدی، باید مهرالمثل نیز پرداخت نماید. همچنین اگر زن بکارت نداشته باشد، ولی به زور مورد تجاوز قرار گرفته باشد، جانی علاوه بر تحمل حد، باید مهرالمثل را نیز بپردازد. حال اگر زن تمایل به زنا داشته باشد، دیگر این عمل از دایره خشونت جنسی خارج می شود و در نتیجه مهرالمثل به او تعلق نمی گیرد. برای انجام این عمل فرقی بین شوهر و غیر شوهر نیست، فقط بعضی از فقها معتقدند، شوهر علاوه بر تعزیر شدن باید مهریه ای را که در هنگام عقد تعیین کرده اند، (مهرالمسمّی) به زن بپردازد. این در حالی است که در ماده 441 ق.م.ا. برای ازاله بکارت دختر با انگشتان دست، علاوه بر پرداخت دیه کامل زن، پرداخت مهرالمثل نیز پیش بینی شده است و هیچ تعزیری برای مرتکب در نظر گرفته نشده است.

د) – ارتباط نامشروع

خشونت و آزار جنسی تنها به شکل زنا نمی باشد، بلکه با روش‎های دیگری نیز ممکن است، انجام شود. به طور کلی برای هر گونه تماس بدنی، بین زن و مرد نامحرم، در فقه جزایی اسلام مجازات در نظر گرفته شده است. ارتباط نامشروع غیر از زنا می تواند مصادیق فراوانی داشته باشد، از قبیل: بوسیدن (تقبیل)، همدیگر را در آغوش گرفتن (مضاجعه)، دست یکدیگر را گرفتن، لمس بدن و… این گونه روابط بین زن و مرد نامحرم، رابطه نامشروع و اعمال منافی عفت غیر از زنا نامیده می شود که می تواند به عنف یا بدون عنف و با رضایت زن باشد. در صورتی که این اعمال به عنف و زور باشد، از مصادیق خشونت و آزار جنسی شمرده می شود و حاکم شرع می تواند مجازات سنگین تری را در نظر بگیرد. به موجب ماده 637 ق.م.ا. «هرگاه زن و مردی که بین آنها علقه زوجیت نباشد، مرتکب روابط نامشروع یا عمل منافی عفت غیر از زنا، از قبیل تقبیل یا مضاجعه شوند، به شلاق تا نود و نه ضربه محکوم خواهند شد و اگر عمل به عنف و اکراه باشد فقط اکراه کننده تعزیر می شود». از ذیل ماده که مقرر می دارد «اگر عمل با عنف باشد فقط اکراه کننده تعزیز می شود» معلوم می گردد، مجازات اعمال منافی عفت غیر از زنا چه بدون عنف یا با عنف باشد، به میزان نود و نه ضربه تازیانه است، در حالیکه انتظار می رود برای اعمال منافی عفت که با خشونت و عنف صورت می گیرد، مجازات سنگین تری در نظر گرفته شود و از این جهت بین جرم و مجازات تناسب برقرار شود. زیرا خشونت با عنف و بدون عنف با هم متفاوت می باشند. بنابراین لازم است مجازات آنها نیز متفاوت باشد، این خلأ قانونی امید است، مورد توجه قانونگذاران قرار گیرد.

مجازات زنا

بر اساس فقه جزایی اسلام، متناسب با نوع زنا، مجازات های خاص در نظر گرفته شده است. این مجازات ها عبارتند از:

1)- قتل: مجازات قتل برای سه گروه از زناکاران اجرا می شود: الف)- زنای با محرم؛ ب)- زنای به عنف؛ ج)- زنای کافر ذمّی با زن مسلمان در کشور اسلامی.

2)- سنگسار (رجم): فقط شامل زنای مرد محصن و زن محصنه با مرد بالغ می شود. «احصان» در لغت به معنای پارسایی و پاکدامنی است و در اصطلاح فقهی و حقوقی، محصن، «مردی است که دارای همسر دائمی است و با او در حالیکه عاقل بوده جماع کرده و هر وقت نیز بخواهد می تواند با او جماع کند.» و زن محصنه «زنی است که دارای شوهر دائمی باشد و شوهر در حالی که زن عاقل بوده با او جماع کرده است و امکان جماع با شوهر را نیز اشته باشد». قابل ذکر است براساس نظر مشهور فقها اگر محصن جوان باشد، فقط سنگسار می شود ولی اگر پیر باشد، پس از تحمل صد تازیانه سنگسار می شود. این موضوع در ماده 84 ق.م.ا. نیز مورد تأکید قرار گرفته است.

3)- صد تازیانه (جلد): در مورد زن یا مرد زناکاری که واجد شرایط احصان نباشند، اجرا می شود. این مجازات موضوع ماده 88 ق.م.ا. نیز می باشد.

4)- تازیانه زدن همراه با تراشیدن سر و تبعید (جلد، جزّ و تغریب): این کیفر مختص مرد زناکاری است که آزاد و غیر محصن باشد. منظور از غیر محصن «بکر» و «بکره» است که در معنای آن بین فقها اختلاف نظر وجود دارد. گروهی «بکر» را کسی می دانند که محصن نباشد، در مقابل گروهی متعتقدند: «بکر کسی است که با عقد دائم ازدواج کرده و دارای همسر دائمی بوده، ولی هنوز با همسرش آمیزش نکرده است». از آنجا که در تفسیر اصطلاح «بکر» اختلاف است. به همین دلیل در مجازات آن نیز اختلاف می باشد. گروه اول معتقدند این نوع مجازات در مورد مرد زناکاری است که آزاد و غیر محصن باشد، حتی اگر صاحب همسر هم نشده باشد. گروه دیگر معتقدند: «کیفر تبعید در مورد کسی اعمال می شود که زنی را به عقد دائمی خود درآورده است ولی با او آمیزش نکرده است». ماده 87 ق.م.ا. نشان می دهد که قانونگذار رأی و تفسیر دوم را برگزیده است. این ماده مقرر می دارد: «مرد متأهلی که قبل از دخول مرتکب زنا شود به حد جلد و تراشیدن سر و تبعید به مدت یکسال محکوم خواهد شد».

5)- زدن یک دسته ترکه (ضعث): این مجازات برای زناکار بیمار در نظر گرفته شده است. بر این اساس اگر زناکار بیمار باشد و مصلحت در تعجیل اجرای مجازات باشد، لازم است صد عدد ترکه را به صورت دسته که به آن «ضعث» می گویند، ببندند و به یکباره به زناکار بزنند.

6)- تازیانه همراه با کیفر زائد: این نوع از مجازات با توجه به زمان و مکان ارتکاب زنا در نظر گرفته شده است. در صورتی که زناکار در ایام و امکنه شریفه مرتکب زنا شود، علاوه بر حدّ فوق، حسب نظر حاکم شرع به تعزیر نیز محکوم خواهد شد. ماده 106 ق.م.ا. در این زمینه مقرر می دارد: «زنا در زمان های متبرکه چون اعیاد مذهبی و رمضان و جمعه و مکان های شریفه چون مساجد علاوه بر حد، موجب تعزیر است».

تکرار جرم زنا

بر اساس موازین فقهی که در قانون مجازات اسلامی نیز مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است، تکرار جرم زنا احکام خاصی دارد. اگر قبل از اجرای حد، زانی مرتکب تکرار زنا شود، حد تکرار نمی شود؛ ولی اگر چندبار زنا کند و بعد از هر بار، حد بر او جاری شود، در مرتبه چهارم به قتل محکوم می شود. بنابراین اگر مشخصات افرادی که محکوم به مجازات زنا شده اند، ثبت و ضبط شود که این امر به مدد رایانه ها امکان‎پذیر می باشد، زناکاران حرفه ای در صورت عدم اصلاح و تکرار مجدد جرم، به مجازات شدیدتری همچون مرگ محکوم خواهند شد و دیگر شاهد حضور زناکاران حرفه ای در سطح جامعه که چند بار هم مجازات شده اند، نخواهیم بود.

راه های اثبات زنا

برای اثبات زنا که مستوجب حد باشد، تنها را هی که شرع تعیین نموده، معتبر می باشد. شرع مقدس اسلام برای اثبات زنا دو راه «اقرار» و «بینه» را معتبر دانسته است. در تمام نظام های معتبر حقوقی اقرار با وجود شرایط لازم به عنوان یکی از ادله اثبات شمرده می شود.

«اقرار» در هر یک از جرائم با توجه به ماهیت و فلسفه تحریم آن، شرایط خاصی برای آن در نظر گرفته شده است. اثبات قضایی زنا در حق اقرار کننده نیز دارای شرایط خاصی می باشد. اقرار کننده باید بالغ، عاقل، با اختیار و در حضور قاضی شرع چهار بار صورت گیرد. این شرایط مورد اتفاق نظر علمای امامیه و اکثر علمای اهل سنت است. البته در زن یا مرد بودن اقرار کننده، تفاوتی نیست.

«بیّنه»، مراد از بینه در کتب فقهی گواه و شاهد است که با شرایط خاصی بر وقوع امری نزد حاکم شرع شهادت می دهند که در این صورت آن امر از نظر قضایی ثابت می شود. در صورتی که شاهدان چهار مرد یا سه مرد و دو زن باشند، زنا چه موجب حد جلد باشد و چه موجب حد رجم، ثابت می شود و در صورتی که زنا فقط موجب حد جلد باشد، شهادت دو مرد عادل به همراه چهار زن عادل نیز ثابت می شود. همچنین نحوه شهادت شاهدان نیز ویژگی خاصی دارد. شهادت شهود باید از جهت زمان و مکان اختلاف نداشته باشد و در صورت اختلاف بین شهود علاوه بر اینکه زنا ثابت نمی شود، شهود نیز به حد قذف محکوم می گردند. شهود باید بدون فاصله زمانی یکی پس از دیگری شهادت دهند. اگر بعضی از شهود شهادت بدهند و بعضی دیگر بلافاصله برای ادای شهادت حضور پیدا نکنند، یا شهادت ندهند، زنا ثابت نمی شود و شاهدانی که شهادت دهند مورد حد قذف قرار می گیرد.

«علم قاضی» همراه با ادله دیگر نیز ثابت کننده جرم می باشد. براین اساس حاکم شرع می تواند به علم خود عمل کند و حد الهی را جاری نماید. در این صورت قاضی صادر کننده حکم، ملزم است که در حین افشای حکم، مستند علم خود را ذکر نماید.

چنانکه ملاحظه می شود، ادله مذکور به طور کلی در مورد اجرای هر یک از مجازات های مذکور و انواع زنای مقرر در فقه و قانون معتبر شناخته شده است و فرقی بین زنای به عنف و غیر آن نیست و حال آنکه مناسب بود برای زنای به عنف که حق زن ناخواسته ضایع می شود، راه های دیگر برای اثبات آن در نظر گرفته شود.

آزار جنسی در معابر و اماکن عمومی

آزار جنسی زنان در معابر و اماکن عمومی، وسایل نقلیه عمومی، متروها و…، از جمله مواردی است که در جوامع مختلف از جمله جامعه ما شیوع و گسترش دارد. آزار جنسی در معابر عمومی مصادیق مختلفی دارد که به بعضی از این موارد، به شرح ذیل اشاره می شود:

الف)- تعرّض

یکی از انواع آزار جنسی «تعرّض به زنان و دختران در اماکن عمومی و معابر است» که متأسفانه امروزه در شهرهای بزرگ در حال گسترش است. منظور از تعرض، دست درازی کردن و ایجاد مزاحمت فیزیکی می باشد ومراد از اماکن عمومی، کلیه مکان هایی است که عموم مردم از آن استفاده می کنند. همانند: پارک، سینما، خیابان و معابر، وسایل نقلیه، ادارات و…، بر اساس ماده 619 ق.م.ا. «هر کس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود یا با الفاظ و حرکات مخالف شئون و حیثیت به آنان توهین نماید، به حبس از دو تا شش ماه و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد».

ب)- مزاحمت

مزاحمت عبارت از سلب بخشی از آزادی افراد می باشد. به عنوان مثال اگر کسی وسیله نقلیه خود را در کوچه یا خیابان به گونه‎ای متوقف کند که مانع از عبور عابرین شود یا عبور آنان را سخت و مشکل گرداند، در این صورت فعل مزاحمت صورت گرفته است. حال اگر مردی در هنگام عبور زنان و دختران، موجبات آزار و مزاحمت آنان را فراهم کند، از قبیل اینکه راه عبور آنها را ببندد یا به قصد مزاحمت به تعقیب آنان بپردازد یا با بکارگیری وسایل نقلیه موتوری به سمت آنان یورش برد، (این گونه مزاحمت های خیابانی در مورد زنان و دختران زیاد رخ می دهد) در این صورت شخص فاعل، مرتکب فعل «مزاحمت» در مورد زنان و دختران در معابر عمومی شده است که مطابق ماده مذکور به مجازات حبس و شلاق محکوم خواهد شد. نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه در این باره مقرر می دارد: «بکار بردن لفظ یا الفاظ رکیک جهت تحقق جرم موضوع ماده 619 ق.م.ا. شرط نیست و چنانچه مسلم شود که مردی به قصد مزاحمت زنی را تعقیب نموده است، قابل مجازات می باشد».

ج)- توهین

بکارگیری الفاظ رکیک و یا انجام حرکات مخالف شئون و حیثیت زنان یکی دیگر از موارد آزار جنسی در معابر و اماکن عمومی است و در ماده 619 ق.م.ا. به آن اشاره شده است. این ماده قانونی توهین گفتاری (الفاظ رکیک) و رفتاری (حرکات مخالف شئون و حیثیت زنان) را مورد اشاره قرار داده و مرتکب را به مجازات حبس و شلاق محکوم می داند.

د‍)- تظاهر به عمل حرام

علاوه بر موارد فوق، ممکن است آزار خیابانی زنان به گونه های دیگر صورت گیرد. بر همین اساس ماده 638 ق.م.ا. در این راستا ارزیابی می شود. این ماده مقرر می دارد: «هرکس علناً در انظار و اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید، علاوه بر کیفر عمل به حبس از 10 روز تا 2 ماه یا تا 74 ضربه شلاق محکوم می گردد. در صورتی که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نمی باشد، ولی عفت عمومی را جریحه دار نماید. فقط به حبس از10 روز تا 2 ماه یا تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد». چنانکه ملاحظه می شود، قانونگذار عنصر «ارتکاب علنی عمل حرام» را مورد توجه قرار داده و صرفنظر از اینکه آن عمل دارای کیفر اختصاصی باشد یا نباشد، برای ارتکاب علنی فعل حرام مجازات تعیین کرده است. بر این اساس قضات محترم دادگاه ها می توانند با تمسک به ذیل ماده فوق برای بسیاری از آزارهای خیابانی زنان مجازات تعیین کنند. یکی از اشکالات این ماده، عدم ارائه تعریف دقیق از عمل حرام می باشد، لذا لازم است قانونگذار برای جلوگیری از اعمال سلیقه قضات محترم و تناسب بین جرم و مجازات، موارد آن را به طور شفاف معلوم نماید، تا شرایط عمل به این قانون فراهم شود.

ه)- نگاه شهوت آلود و آزار دهنده

شخصی که با قصد مجرمانه و سوء نیت هر یک از اعضا و جوارح خود را بکار گیرد، در این صورت عنصر مادی در کنار عنصر معنوی جرم محقق می شود. در تعالیم اسلامی برای هر یک از اعضای بدن انسان حق و مسئولیت و همچنین جرم و معصیتی در نظر گرفته شده است. در این میان، اهمیت چشم به عنوان یکی از اعضای اصلی و حساس بدن انسان بر هیچ صاحب نظری پوشیده نیست. در تعالیم اسلامی تأکید فراوانی بر بهره گیری از نعمت بینایی و چشم شده است؛ با این حال یکی از راه های بزهکاری و انحرافات، همین چشم است. به همین دلیل برای کنترل نگاه و برحذر داشتن آن از مناظر گناه آلود و پاک نگهداشتن آن تأکید فراوانی شده است.

در این باره پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «هر عضوی از فرزند آدم بهره ای از زنا دارد و زنای چشم، نگاه کردن است». در روایت دیگری از پیامبر فرمودند: «کسی که چشمش را از نگاه حرام پر کند، خداوند در روز قیامت چشمش را از آتش پر خواهد کرد، مگر اینکه توبه کند و باز گردد». از دیدگاه پیامبر بزرگ اسلام نگاه غیر آلوده نیز نباید ادامه پیدا کند و نگاه زیادی، بذر هوا و شهوت را در دل می کارد و غفلت را می زاید. امام علی (ع) چشم را دامگه شیطان معرفی می کند، روایتی از مسیح (ع) آمده از نظر به نامحرمان بپرهیزید، زیرا این نگاه بذر شهوات و گیاه فسق می باشد. البته نگاه آلوده اختصاص به مردان ندارد، بلکه ممکن است از سوی زنان نیز صورت گیرد. پیامبر اسلام (ص) در این باره می فرمایند: خداوند عزّوجل بر زن شوهرداری که چشمش را از غیر شوهرش (نامحرمان) پرکند، به شدت غضب می کند. بدین ترتیب معلوم می شود که به طور کلی نگاه آلوده عوارض و پیامدهای منفی دارد که دامنگیر ناظر، نگاه کننده و جامعه خواهد شد.

البته نگاه آلوده و شهوت انگیز به زن و دختر نامحرم، از جمله جرائمی است که همیشه همراه با سوء نیت و قصد مجرمانه می باشد و در این مسأله رضایت و عدم رضایت شخص مقابل تأثیری ندارد و در هر حال گناه و معصیت و جرم تلقی می شود. با این حال اگر این نگاه موجب آزار و نارضایتی شخص مقابل شود، نوعی دست درازی جنسی و خشونت محسوب می شود. به همین دلیل قوانین و دستورات اسلامی با هر نوع آزار جنسی زنان از جمله نگاه و نظر آزاردهنده به شدت برخورد می کند. در روایتی آمده است که مردی به پیامبر اسلام عرض می کند که همسایه ام در دیوار مشترک، سوراخی را به سمت محلی که همسرم حمام می کند، تعبیه کرده است و هرگاه همسرم قصد شستن خود و حمام کردن دارد، از آن سوراخ به او نگاه می کند و این موجب آزار و اذیت او شده است. پیامبر (ص) در این مورد حکم حکومتی صادر می فرمایند: «شیء نوک تیزی تهیه کرده که اگر نگاه کرد با آن چشمش را کور کن». با توجه به احادیث فوق و عملکرد پیامبر اکرم (ص) معلوم می شود که قانونگذاران نظام اسلامی باید به این مورد توجه نموده تا خلأ قانونی جبران شود و به زنان و مردان شهوت ران اجازه داده نشود، بدون حد و مرز به هر کسی نگاه کنند.

و) – نسبت ناروا دادن

یکی از انواع آزارهای جنسی زنان از نوع گفتاری، نسبت ناروا دادن به زن یا دختر است که در فقه و حقوق جزای اسلام جرم محسوب می شود. اگر این نسبت ناروا، نسبت زنا باشد، این عمل «قذف» نامیده می شود برای قذف کننده، مجازات 80 تازیانه به عنوان حد قذف در نظر گرفته شده است. در صورتی که مقذوف (کسی که متهم به زنا شده است) زن باشد، قاذف (نسبت دهنده) ممکن است مرد یا زن باشد و مرد نیز شوهر زن یا غیر او می تواند باشد، حال اگر نسبت ناروا غیر از زنا همانند مساحقه یا سایر کارهای حرام باشد، در این صورت نسبت دهنده تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

ز) – دشنام دادن

یکی دیگراز آزارهای جنسی از نوع گفتاری که متأسفانه در محیط خانواده و جامعه رواج دارد، دشنام دادن است. دشنام دادن برای بعضی از افراد به صورت عادت مذمومی در آمده است که بدون ملاحظه مخاطب، الفاظ زشت و ناشایست را به زبان می آورند. براساس روایات موجود، گوینده کلمات اهانت آمیز و آزار دهنده، تعزیر می شود. این موضوع در ماده 145 ق.م.ا. نیز مورد اشاره قرار گرفته است: «هر دشنامی که باعث اذیت شنونده شود و دلالت بر قذف نکند، مانند اینکه کسی به زنش بگوید: تو باکره نبودی، موجب محکومیت گوینده تا 74 ضربه شلاق می شود». این موضوع با دوبار اقرار با شرایط خاص اثبات می شود. امام صادق (ع) در مورد مردی که به همسرش گفته بود «تو را باکره نیافتم» فرمود: «مرد تازیانه زده می شود، زیرا احتمال دارد که از گفتن آن سخن دست بردارد». یکی از راویان در مورد معنای زدن در این روایت گفته است: مقصود از زدن، تعزیر است تا اینکه زن مؤمنه با تعریض و کنایه شوهرش اذیت نشود.

مخفی کردن یا ربودن زنان و دختران

یکی از موارد خشونت و آزار جنسی زنان، ربودن زنان و دختران برای عمل منافی عفت، توسط اشخاص و باندهای تبهکار است که موجب ناامنی و سلب آرامش از جامعه می شود. در این گونه موارد افراد یا باندهای رباینده، با کمین کردن بر سر راه زنان و دختران و در قالب وسایل حمل و نقل عمومی یا با حمله به منازل مسکونی، به زور آنها را ربوده و با خود به مخفیگاه ها می برند. بی تردید این عمل از مصادیق بارز خشونت و آزار جنسی بر علیه زنان است که باید با اتخاذ سیاست های مؤثر و اقدامات امنیتی و جعل قوانین با آن مقابله نمود. همچنین نقش بزه دیده و مجنی علیها را نمی توان در وقوع جرم و بزه نادیده گرفت. آدم ربائی به دلایل گوناگونی رخ می دهد، بعضاً به جهت اعتماد بدون دلیل یا در ساعات آخر شب و در مسیرهای خلوت سوار خودروهای افراد ناشناس شدن یا به خاطر وضعیت ظاهری نامناسب و … جنایت واقع می شود.

در ماده 621 ق.م.ا. آمده است: «هر کس به قصد مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگری به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر شخصاً یا توسط دیگری شخصی را برباید یا مخفی کند به حبس از پنج تا پانزده سال محکوم خواهد شد. در صورتی که سن مجنی علیه کمتر از پانزده سال تمام باشد یا ربودن توسط وسایل نقلیه انجام پذیرد یا به مجنی علیه آسیب جسمی یا حیثیتی وارد شود، مرتکب به حداکثر مجازات تعیین شده محکوم خواهد شد و در صورت ارتکاب جرائم دیگر به مجازات آن جرم نیز محکوم می گردد. تبصره- مجازات شروع به ربودن سه تا پنج سال حبس است».

این ماده دارای ابهامات، اشکالات و خلأهایی است که به آن اشاره می گردد:

1)- در قانون مجازات اسلامی ماده ویژه ای در مورد ربودن دختران به منظور هتک ناموس و تجاوز وجود ندارد و ماده مذکور شامل ربایش هر انسانی اعم از زن و مرد می شود.

2)- انگیزه ربایش می تواند مطالبه مال، انتقام گیری، تجاوز یا هر قصد و منظور دیگری باشد و از این جهت قانونگذار تفاوتی در انگیزه رباینده، بین تجاوز و هتک ناموس با دیگر انگیزه ها و مقاصد قائل نشده است و برای همه آنها مجازات یکسان قرار داده است. در حالی که به نظر می رسد، ربایش به قصد تجاوز از ربایش به قصد مطالبه مال سنگین تر باشد.

3)- عمل ربایش می تواند به زور، تهدید، بکارگیری حیله و … باشد. مطالعه در ماده فوق نشان می دهد که از دیدگاه قانونگذار نوع و چگونگی اقدام به ربایش تأثیری در مجازات ندارد و قانونگذار با ذکر عبارت «یا به هر نحو دیگر» هر نوع روشی را که منجر به ربایش شود، شامل قانون کرده است و برای همه آنها مجازات یکسان در نظر گرفته شده؛ در حالی که لازمه عدالت آن است که بین نوع عمل ارتکابی و مجازات تناسب باشد.

4)- قانونگذار در برخی از موارد همچون ربایش مجنی علیه کمتر از 15 سال، بکارگیری وسایل نقلیه در ربودن افراد، ورود آسیب جسمی یا حیثیتی به مجنی علیه شدت بیشتری را اعمال می کند. بر این اساس از آنجا که ربودن زنان و دختران با انگیزه تجاوز و هتک حرمت بدون تردید آسیب حیثیت را در کنار آسیب های دیگر بر مجنی علیه وارد می کند، لذا لازم است قضات شدت عمل بیشتری را در این قبیل اعمال داشته باشند.

5)- مجازات شروع ربودن فقط سه تا پنج سال حبس است. لذا اگر شخصی شروع به ربودن زن یا دختری کند، ولی به هر دلیلی موفق به ربودن او نشود به حبس از سه تا پنج سال محکوم خواهد شد. به نظر می رسد قضات دادگاه ها با توجه به سنگینی عمل ربایش زنان و دختران که با انگیزه تجاوز به عنف صورت می گیرد، باید حداکثر مجازات را برای مرتکب در نظر بگیرند.

6)- حداکثر مجازات ربایش یا مخفی کردن انسان 15 سال می باشد. بر این اساس در صورتی که جرم ربایش یا مخفی کردن به طور کامل انجام گیرد، مرتکب به حبس از 5 تا 15 سال محکوم خواهد شد. لذا ضروری است، در مورد ربایش زنان اعمال حداکثر مجازات شود تا تناسب با عمل ارتکابی لحاظ گردد.

خشونت و آزار جنسی زوج

خداوند بزرگ خانواده را آیه خود و موجب انس و الفت و سکونت و آرامش ابناء بشر قرار داده است. برای تنظیم روابط اعضای خانواده حق و تکلیفی را برای هر یک از اعضا اعم از همسران و فرزندان در قبال یکدیگر قرار داده است؛ به گونه ای که عدم رعایت آن موجب پدید آمدن کانون آشوب، تنش و درگیری و انواع بیماری های روحی و روانی و در نهایت تخریب بنای خانواده می شود.

در روایات فراوانی که از معصومین علیه السلام در باب رفق و مدارا، محبت و سازش نسبت به اعضای خانواده رسیده است، ایذاء و آزار زوجین نسبت به یکدیگر به شدت مذموم شمرده شده و مورد مذمت قرار گرفته است.

به راحتی این مسأله قابل اثبات است که در بعضی از خانواده ها زنان و مردان از دایره عدالت، انصاف، مهر و محبت خارج شده و خانواده را به جهنمی سوزان تبدیل می کنند. واقعیت این است که درصد بالایی از خشونت های خانوادگی از سوی مردان صورت می گیرد. خشونت خانوادگی دایره وسیعی از خشونت ها را دربرمی گیرد: خشونت های جسمانی، روانی، اقتصادی، اجتماعی و بالاخره خشونت جنسی. برخی از اشکال خشونت جنسی از سوی زوج به شرح ذیل می باشد:

الف)- ترک خانه و زندگی از سوی زوج؛ اصولاً حضور مرد در خانه و در کنار همسر و فرزندان در تأمین امنیت روانی، روحی و جسمی اعضای خانواده لازم و ضروری است و این موضوع در مورد زن خانه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین خاطر عدم حضور مرد در منزل و ترک خانه و همسر بدون تردید موجب آزار و اذیت زن می شود و در نتیجه مرد مکلف به حضور در منزل بر اساس برنامه زمان بندی شخصی است که از آن به «حق قَسم» تعبیر می شود. مرحوم صاحب جواهر در این باره می گوید: «حق قسم برای ایجاد انس و الفت و برقراری عدل در دوری از اذیت و آزار است».

«قسم» عبارت است از قسمت کردن شب ها بین زوجات و در حقیقت حق مشترکی بین زوجین می باشد. بر اساس قول مشهور فقها، این مسأله در مورد مردانی که دارای یک همسر یا بیشتر هستند نیز صادق است. در صورتی که مرد یک همسر داشته باشد، واجب است که یک شب از چهار شب را در کنار همسرش باشد و اگر دو همسر داشته باشد، دو شب از چهار شب و به همین ترتیب اگر سه همسر داشته باشد، سه شب از چهار شب و اگر چهار همسر داشته باشد، باید هر شب را نزد یکی از همسرانش حضور داشته باشد. این دقت در احکام شرع اسلام به خاطر آسیب های فراوانی است که عدم حضور مرد بر زن بجا می گذارد.

ب)- ترک مواقعه؛ یکی دیگر از آزارهای جنسی ترک مواقعه و همبستری از سوی مرد می باشد. در برخی از پرونده های ارجاعی به دادگاه های خانواده این مورد مشاهده شده است که مرد به خاطر آزار و اذیت زن از همبستری با او خودداری می کند و از این راه نسبت به او آزار و اذیت روا می دارد. به همین خاطر در شرعی ترک مواقعه و همبستری بیش از 4 ماه را جایز نمی داند. البته این موضوع در صورتی است که ترک مواقعه به اذن همسر نباشد یا موجب ضرری برای زوج یا زوجه در مواقعه نباشد.

ج)- عدم وفاداری زوج به زوجه؛ در فرهنگ اسلامی و بر طبق احکام شرعی، روابط جنسی زن و مرد تنها در قالب شناخته شده شرعی و قانونی و کانون خانواده آزاد است و هرگونه رابطه خارج از آن مردود شمرده شده و به خاطر عواقب و پیامدهای فراوانی که برای اعضای خانواده، کیان خانواده و جامعه بدنبال خواهد داشت، مستوجب مجازات سنگین خواهد بود.

د)- اجبار به برقراری رابطه جنسی در ایام عادت ماهیانه؛ خداوند متعال مردان را از نزدیکی با زنان در دوران قاعدگی منع می کند و می فرماید: «هو اذیً» یعنی آمیزش در این دوران باعث اذیت و آزار بانوان و موجب صدمه رسانی به آنان است. این موضوع در فقه اسلامی مورد توجه قرار گرفته و ضمن تحریم آن برای مرتکب، کفّاره در نظر گرفته است ولی در قانون موضوعه اشاره ای به آن نشده است. بر این اساس به نظر می رسد پیش بینی مجازات تعزیری برای مرتکب لازم باشد و بدن وسیله از این تحریم الهی که در جهت جلوگیری از ظلم و اجحاف می باشد، پشتیبانی حقوقی و قضایی نیز صورت گیرد.

ه)- اجبار به تمکین در مواقع بیماری؛ اگر زنی مبتلا به بیماری یا اختلالات جنسی باشد، وظیفه جنسی در برابر همسرش ندارد و در این موقع باید توسط پزشک، مورد معالجه قرار گیرد و عدم تمکین او «نشوز» تلقی نخواهد شد؛ زیرا بیماری مذکوراز موانع محسوب می شود و با وجود مانع، امتناع از وظایف زوجیت، نشوز محسوب نخواهد شد. مفهوم مخالف ماده 1108 ق.م. نیز مبیّن این معناست که: «در صورت وجود مانع مشروع، زن می تواند از وظایف زوجیّت خودداری کند و مستحق نفقه نیز خواهد بود». بر این اساس در این مواقع شوهر حق اجبار زن به مواقعه را ندارد و در صورت اجبار، این عمل نوعی خشونت و آزار جنسی محسوب می شود؛ زیرا موجب ضرر به زن می شود.

و)- قوّادی زوج و اجبار همسر به تن فروشی؛ واسطه گری و دلّالی فحشا به طور کلی یکی از انواع خشونت و آزار جنسی بر علیه زنان می باشد. در بعضی از موارد مشاهده شده است که مردی، همسرش را اجبار به فحشا کرده است که در این صورت می توان این عمل را از جمله مصادیق خشونت جنسی شوهر بر علیه زن دانست.

ز)- توقع غیر متعارف شوهر از زن؛ اگر چه در قانون چیزی به عنوان رابطه جنسی نامتعارف وجود ندارد تا آن را جرم دانست، با این حال در صورتی که مردی به اجبار از راه غیر عادی با همسرش نزدیکی می کند. در مراجع قانونی آن را آزار و اذیت تلقی کرده و از موارد عُسر و حرج دانسته و برای اثبات آن در صورت عدم اقرار زوج، امکان بررسی و اثبات آن از طریق پزشکی قانونی وجود دارد.

ح)- حاملگی اجباری؛ در جریان حاملگی از یک سو بارداری، زحمت، مشکلات و خطرات احتمالی گریبان گیر مادر می باشد و از سوی دیگر از نظر پزشکی تأیید شده است که آمادگی جسمی و روحی زن برای بارداری نقش اساسی در تکوین صحیح روح و جسم جنین و نوزاد دارد؛ مضافاً اینکه عدم آمادگی جسمی و روحی زن، خطراتی را برای مادر و جنین پدید خواهد آورد. بر این اساس اگر از نظر پزشکی احتمال خطر و ضرر برای زن باشد، بر اساس قاعده «عُسر و حرج» و «لاضرر» شوهر نمی تواند همسرش را به باردار شدن اجبار نماید و در صورت اجبار، زن می تواند به دادگاه مراجعه نماید و با بررسی های عملی و نظرات پزشکان قانونی مسأله خطر و ضرر بارداری در نزد حاکم شرع و قاضی اثبات خواهد شد. ولی اگر زن در شرایط طبیعی و بارداری برای او خطر و ضرری را در پی نداشته باشد؛ در این صورت خودداری زن از باردار شدن موجه به نظر نمی رسد. از آنجا که یکی از اهداف نکاح توالد و تناسل می باشد، در صورت بروز این مشکل، زوج می تواند به دادگاه مراجعه نماید و بر اساس قانون، زوجه ملزم به بارداری خواهد بود.

در پایان این بحث ذکر این نکته ضروری است که در یک برداشت کلی می توان آزار جنسی زن توسط شوهر را یکی از مصادیق سوء معاشرت دانست. زن و شوهر بر اساس عرف، اخلاق، شرع و قانون مکلف به حسن معاشرت و خودداری از سوء معاشرت می باشند. ماده 1103 ق.م. مقرر می دارد: «زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند»، لذا این الزام قانونی بر تمام مسایل مرتبط با روابط زن و شوهر از جمله مسایل جنسی نیز حاکم می باشد. البته بعضی از موارد فوق که به عنوان انواع آزار جنسی زوج بیان شد، از جمله مصادیق نشوز زوج نیز محسوب می شود که موجب پیگرد قانونی می باشد و در صورت اثبات در محکمه مستوجب تعزیر و مجازات خواهد بود. بر این اساس قانون از زوجه در قبال آزار جنسی زوج حمایت می کند و حسب مورد زوج را به مجازات های مقرر در قانون محکوم خواهد کرد؛ ولی اگر زوج به آزار جنسی به اشکال و گونه های مختلف ادامه دهد و به گونه ای ادامه زندگی را برای همسرش با اختلال جدی و خطر مواجه کند در این صورت ماده 1130 ق.م. (اصلاحی 8/10/61) مقرر میدارد: «در صورتی که برای محکمه ثابت شود که دوام زوجیّت موجب عُسر و حرج است، می تواند برای جلوگیری از ضرر و حرج، زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورت میسر نشدن به اذن حاکم شرع، طلاق داده می شود».

بر این اساس اگر هر نوع آزار و خشونت جنسی از سوی زوج، موجب عسرو و حرج زوجه شود و این موضوع به طریق مقرر در قانون برای قاضی ثابت شود، علاوه بر مجازات های مقرر دیگر، امکان رهایی زن از آزار شوهر به وسیله صدور طلاق از سوی محکمه وجود دارد.

تشخیص و اثبات آزار جنسی در دادگاه

قاعده «لزوم توجیه رأی» اصلی پذیرفته شده در علم حقوق می باشد. در این رابطه اصل166 قانون اساسی مقرر می دارد: «احکام دادگاه ها باید مستدلّ و مستند به مواد قانون و اصولی باشد که بر اساس آن حکم صادر شده است». همچنین حسب ماده 296 قانون آیین دادرسی دادگاه‎های عمومی و انقلاب یکی از اموری که باید در هنگام نگارش رأی رعایت شود، «جهات، دلایل، مستندات، اصول و مواد قانونی است که رأی بر اساس آنها صادر شده است». بر این اساس صدور حکم باید مستدل و معقول باشد و همه عناصر و ارکانی که اعمال یک قاعده حقوقی را ایجاب می کند مشخص نماید.

بنابراین در هنگام بررسی هر یک از انواع و مصادیق آزار جنسی نیاز به ارائه دلیل و بینه از سوی مدّعی می باشد و دادگاه نیز ضمن بررسی ادله در صورتی که آنها را واجد استناد بیابد، مستند رأی خود قرار می دهد. به طور کلی اقرار متهم به عنوان مهمترین دلیل در مستندات رأی دادگاه ها شمرده می شود. بر این اساس در یک واقعه آزار جنسی زنان، اگر موضوع از سوی مجنی علیها و قربانی در دادگاه مطرح شود و متهم نسبت به بزه انتسابی اقرار نماید، در این صورت وقوع آزار جنسی و انتساب آن به بزهکار قطعی می شود. در مرحله بعد، گواه شاهدان به ترتیب و تعداد گفته شده، می تواند اثبات کننده ادعای قربانی باشد. در مرحله بعدی اگر به طور متعارف برای قاضی پرونده علم به وقوع بزه و انتساب آن به متهم حاصل شود، بر اساس آن اقدام به صدور رأی مناسب می نماید.

در این راستا نکته قابل توجه، اهمیت کشف علمی جرائم می باشد که باید دادگاه ها با استناد به تحقیقات قضایی، پزشکی قانونی و نظرات کارشناسی نسبت به تشخیص و اثبات آزار جنسی اقدام نمایند. البته این واقعیت را باید پذیرفت که اثبات آزار جنسی در بعضی از موارد با مشکلاتی مواجه خواهد بود و در بعضی از موارد نیز احکام صادره در دادگاه بدوی، در مراجع بالاتر نقض می شود. بنابراین ممکن است جانیان و تبهکاران همواره اقرار نکنند و قربانی و مجنی علیها نیز نتواند به تعداد مورد نیاز، شاهد حاضر نماید و امکان حصول علم قاضی و دادگاه نیز فراهم نشود، در این مرحله تشخیص و اثبات آزار جنسی مشکل و در برخی از مواقع ناممکن می شود. لذا عدالت حکم می کند که قاضی و محکمه به تحقیقات قضایی و بررسی های علمی بپردازند و به صورت علمی نسبت به کشف و اثبات جرم اقدام نماید. این گونه تحقیقات قضایی، معاینات پیشرفته پزشکی قانونی، اطلاع از نحوه دستگیری و سوابق متهم، بازجویی از مطلعین، می تواند مبنای علم دادگاه و قاضی بر حصول جرم شود. در این صورت قضات دادگاه ها باید مستندات علم خود را به طور مشروح و دقیق ذکر نمایند تا در مراجع بالاتر به علت عدم رعایت قاعده لزوم توجیه رأی و کافی نبودن استدلال ها و استنادات دادگاه، رأی صادره نقض نشود. این اتفاقی است که زیاد رخ می دهد.

به عنوان نمونه نگاه کنید به:

– «… نظر دادگاه مبنی بر رجم متهم و متهمه به اتهام ارتکاب زنای محصن و محصنه که به استناد علم حاصله از محتویات پرونده اظهار شده از این جهت که طرق متعارف حصول علم ذکر نگردیده، به اکثریت قریب به اتفاق آراء تنفیذ نمی‍ شود».

– «… گواهی پزشکی هم نمی تواند موجب حصول علم به لواط ایقاعی باشد، بلکه نمی تواند اثبات کند که آلت تناسلی داخل شده. زیرا ممکن است آثاری که در مخاط مقعد باقی مانده در اثر انگشت یا شیئی دیگر باشد و بالجمله مستندات علم دادگاه ضعیف و لا اقل مورد شبهه است».

نتیجه گیری

1)- از آنجا که جرائم جنسی ماهیت انسانی جوامع را مورد هدف قرار می دهد، موجب هلاکت حرث و نسل می شود؛ بنیان خانواده ها را متزلزل و زمینه ساز انواع جرائم و مفاسد دیگر در جامعه می شود و در صورت عدم اقدام مناسب، این گونه جرائم به سرعت گسترش می یابد و همه گروه های سنّی را دربر می گیرد؛ به همین خاطر در مجموعه معارف دینی و فقه جزایی اسلام به شدت با آن برخورد شده و ضمن طراحی های لازم، توصیه هایی به منظور پیشگیری از وقوع آنها ارائه کرده است، لذا باید مسئولان اجرای و قضایی در کنار مجازات به کارهایی که مانع از افزایش خشونت و جرم شود، توجه داشته باشند.

2)- نگاهی به ادله اثبات دعوا در حدود و جرائم جنسی نشان می دهد که شرع مقدس اسلام در اثبات حد برای جرائمی همانند: لواط، زنا و… سخت گیری کرده است و به عبارتی درصدد عدم طرح و اشاعه آن در جامعه بوده و سعی بر پوشاندن آن نیز داشته است و از همین جهت با تعیین توبه به عنوان یکی از مسقطات مجازات، گناهکاران را به حضور در پیشگاه خداوند و توبه در نزد آن ناظر فراخوانده است.

3)- در ادله اثبات زنا و سایر جرائم خلاف عفت و اخلاق عمومی تفاوتی بین زنای به عنف و زنای بدون عنف گذاشته نشده است و از این جهت در هر دو نوع جرائم جنسی، سخت گیری دیده می شود، ولی این سخت گیری نباید موجب فرار جانیان و خشونت گران جنسی از دست عدالت شود. در حالی که عدالت محوری احکام اسلامی اقتضا می کند که با این گونه افرد که به عنف و زور و تهدید، زنان و دختران را ربوده و وحشیانه مورد تجاوز قرار می دهند، به شدت برخورد شود.

4)- با توجه به اینکه در بسیاری از موارد اعمال خشونت و آزار جنسی، امکان اخذ چهار بار اقرار یا فراهم آوردن چهار شاهد وجود ندارد، لذا توجه به ادله دیگر همانند علم قاضی و ادله پزشکی قانونی که مورد تأکید و پذیرش شرع و قانون می باشد، ضروری است. بر این اساس، قاضی باید برای کشف حقیقت و اقدام مناسب و قاطع، آنچنان که از روح احکام و فرامین شرع مقدس اسلام برمی آید، تلاش نماید و با استفاده از قرائن، شواهد و از طرق متعارف علم آور، نسبت به مجازات مجرمان جنسی اقدام به عمل آورد.

5)- امروزه علم و تکنولوژی پیشرفته باید در خدمت عدالت قرار گیرد، تا هم منجر به کشف علمی جرائم و شناسایی بزهکاران از طرق علمی شود و هم بسیاری از جانیان و تبهکاران، به دست عدالت و قانون گرفتار شوند. بر همین اساس لازم است، قانونگذاران با توجه به مشکلات موجود و جلوگیری از فرار مجرمین و تضییع حقوق بزه دیدگان و قربانیان خشونت و آزار جنسی، استفاده از روش های علمی و نوین را به عنوان دلیل معتبر و مستقل به صورت قانون تدوین نمایند، تا قضات بتوانند با توجه به آنها آرای مستدل و مستند، صادر و مجازات های متناسب در نظر بگیرند.

6)- با توجه به افزایش مفاسد اجتماعی و آزار و خشونت جنسی، باید نهادهای تقنینی، انتظامی و قضایی تدابیر ویژه ای اندیشیده و با اتخاذ سیاست های هماهنگ و اقدامات مؤثر و مطالعات علمی نسبت به مهار و جلوگیری از گسترش آن اقدام نمایند.

7)- با توجه به نحوه عمل بزهکاران جنسی و بوجود آمدن هسته ها، باندها و گروه های تبهکار که در قالب ها و روش های جدید، به طور مستمر اقدامات خلاف اخلاق و عفت عمومی مرتکب می شوند، لازم است مجموعه قوانین ویژه جرائم جنسی تدوین ومورد عمل قرار گیرد.

8)- در زمینه کنترل آزار و خشونت جنسی مجموعه اقدامات فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، حقوقی، انتظامی و قضایی ضروری می نماید، ولی نقش بزه دیده و قربانی در بروز بزه از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین به عنوان اولین قدم باید دختران و زنان از طریق رسانه ها، مدارس، خانواده در این خصوص آموزش های لازم را ببینند و به عنوان اصلی ترین راهکار، از قرار گرفتن در موقعیتی که احتمال بروز آزار و خشونت جنسی می رود خودداری کنند. اگر چه این موقعیت ممکن است معلول عملکرد خود قربانی باشد.

9)- پاکسازی اجتماعی و حذف عوامل محرک فیزیکی و روانی به منظور بهداشت جنسی جوانان، ایجاد هماهنگی میان دستگاه های اجرایی، تقنینی، انتظامی، قضایی و تبلیغی کشور درخصوص مقابله با مظاهر و نشانه های رشد، گسترش خشونت و آزار جنسی، توجیه نسل جوان در زمینه آسیب های روانی و اجتماعی روابط نامشروع جنسی، آموزش نحوه استفاده از حجاب اسلامی و مراعات حریم عفاف به دختران جوان، تسهیل امر ازدواج و تشکیل خانواده، حمایت های ویژه از قربانیان خشونت جنسی و … از یک سو و تدوین قانون جامع جرائم جنسی، تشکیل شعب تخصصی رسیدگی به پرونده های خشونت جنسی، ایجاد واحدهای ویژه مشاوره و مددکاری و روان درمانی بزه دیدگان و بزهکاران، از سوی دیگر و همچنین توجیه و تقویت نیروهای انتظامی و پلیس، می تواند اقدامات مناسبی در جهت کنترل آزار و خشونت جنسی محسوب شوند.

فهرست منابع:

قرآن کریم.

ابن ادریس، محمد: «السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی».

ابن ادریس، محمد: «الوسیله الی نیل الفضیله».

ابن بابویه، شیخ صدوق: «ثواب الاعمال».

ابن زهره، سید حمزه بن علی ابن زهره: «غنیه النزوع الی علم الاصول والفروع».

ابوعبدالله، شمس الدین: «اللمعه الدمشقیه».

البراج، عبدالعزیز: «المهذب»، نشر مؤسسه النشر الاسلامی لجماعه المدرسین، 1406.

الحر العاملی، محمد حسن: «وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه»، قم، مؤسسه آل البیت، 1414.

الحلبی، تقی الدین: «الکافی فی الفقه».

الحلی، جعفر بن الحسن: «شرایع الاسلام».

الخمینی، سید روح الله: «تحریر الوسیله»، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1410.

الطبرسی، ابوعلی، الفضل بن الحسن: «المؤتلف من المختلف».

الطوسی، ابوجعفر، محمد بن الحسن: «النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی»، نشر دار الکتاب العربی، 1390.

الطوسی، ابوجعفر، محمد بن الحسن: «المبسوط فی فقه الامامیه»، مکتبه المرتضویه، حیدریه، تهران، 1378.

الطوسی، ابوجعفر، محمد بن الحسن: «الخلاف».

العاملی، زین الدین: «الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه».

الکلینی، محمد بن یعقوب: «الاصول الکافی»، بیروت، دارالأضواء، 1405.

المجلسی، محمد باقر: «بحارالانوار»، بیروت، مؤسسه الوفا، 1403.

النجفی، محمد بن الحسن: «جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام» ، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374.

خوئی، السید ابوالقاسم: «مبانی تکمله المنهاج»، چاپ نجف، مطبعه الاداب، بی تا.

دهخدا، علی اکبر: «لغتنامه دهخدا»، انتشارات دانشگاه تهران، 1377.

طباطبائی، سید علی: «ریاض المسائل» .

قانون مجازات اسلامی.

قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

محدث نوری، حسین: «مستدرک الوسائل»، مؤسسه آل البیت