چه کسی باید مسئولیت كیفری ناشی از حوادث ورزشی را بر عهده بگیرد

• حوادثی كه با دخالت مستقیم یك فرد در لحظه وقوع آن حادثه، اتفاق افتاده باشد. به‌نحوی كه اگر آن فرد آن عمل را به‌طور مستقیم و در آن لحظه مرتكب نمی‌شد آن حادثه نیز به وقوع نمی‌پیوست.

اگر یك فرد در زمان انجام یک مسئولیت،‌ از قبیل راهنمایی تیم یا تهیه تداركات برنامه، تصمیم اشتباهی اتخاذ كند یا عمل اشتباهی مرتكب شود و عامل بروز یك حادثه منجر به صدمات جانی باشد چه مسئولیتی از لحاظ قانونی متوجه او می‌شود؟

قبل از وارد شدن به بحث، لازم می‌دانم یادآوری كنم كه اصولا وقتی از مسئولیت‌ها صحبت می‌كنیم و به‌ویژه مسئولیت‌های كیفری، ممكن است این مقوله موجب ترسانده شدن افراد از قبول مسئولیت‌ در تیم گردد در حالی‌كه باید یادآوری كنیم كه در انجام كارهایی مثل رانندگی هم هر آن احتمال بروز حادثه و در‌نتیجه ایجاد مسئولیت كیفری وجود دارد و این امر مانع از رغبت افراد به انجام آن كارها نمی‌شود، بر‌عكس آگاهی از قوانین به ما اعتماد به‌نفس بیشتری برای حركت می‌دهد.

و اصولا ما دوست داریم و نیازمند آن هستیم كه بدانیم  با قبول یك سمت در یك برنامه كوه‌نوردی، دامنه مسئولیت ما تا كجا كشیده می‌شود؟

اما برای رسیدن به پاسخ این سوال قادر به ارایه یك جواب كلی و قطعی نیستیم. چرا كه بررسی مسئولیت كیفری افراد در یك حادثه نیاز به بررسی میزان تاثیر او در شكل‌گیری آن حادثه دارد.

طبق قانون مجازات اسلامی خسارات ناشی از یك حادثه ورزشی جرم محسوب نمی‌شود به شرط این‌كه این حادثه ناشی از تخلف از مقررات آن ورزش نباشد. (بند سوم ماده 59)

در این‌جا یك مساله مهم مطرح می‌شود. این كه چگونه می‌توانیم عملكرد یك عضو تیم را خارج از مقررات ورزش كوه‌نوردی تلقی كنیم در حالی‌كه در این ورزش نسبت به ورزش‌های دیگر كمتر امكان تدوین مقررات معین و خاص وجود دارد.

برای حل این مساله ابتدا حوادث كوه‌نوردی را به دو گروه عمده تقسیم می‌كنیم:

1-حوادثی كه با دخالت مستقیم یك فرد در لحظه وقوع آن حادثه، اتفاق افتاده باشد. به‌نحوی كه اگر آن فرد آن عمل را به‌طور مستقیم و در آن لحظه مرتكب نمی‌شد آن حادثه نیز به وقوع نمی‌پیوست.

این دسته از حوادث از لحاظ میزان مسئولیت افراد در ارتكاب عمل، خود به دو گروه تقسیم می‌شوند:

الف- حوادثی كه با دخالت مستقیم فرد در لحظه حادثه و در اثر قصور و تخلف او از مقررات ورزشی به وقوع پیوسته‌اند.

ب- حوادثی كه با دخالت مستقیم فرد در لحظه حادثه و بدون قصور و تخلف او از مقررات ورزشی به وقوع پیوسته‌اند.

به عنوان مثال یك نفر حمایت‌كننده با بی‌دقتی خود موجب سقوط نفر صعود‌كننده خود می‌شود. یعنی سقوط نفر ارتباط مستقیم با عمل حمایت‌كننده دارد.

از آن‌جایی كه وی با تخطی از مقررات ورزش كوه‌نوردی كه دقت در حمایت و رعایت اصول آن است و به‌طور مستقیم موجب حادثه شده، مجرم شناخته می‌شود.

در مقابل اگر حمایت‌كننده در اثر سقوط سنگ یا هر عامل بیرونی دیگر، حمایت را بدون اراده خود رها كند به علت بی‌تقصیری در وقوع حادثه، مسئولیتی هم متوجه او نیست.

با اندك بررسی حوادثی كه ناشی از عملكرد مستقیم افراد در لحظه وقوع حادثه است پی می‌بریم كه در اكثر آنها قصور از مقررات ورزشی موجب حادثه می‌شود.

2-حوادثی كه با دخالت غیر‌مستقیم یك فرد اتفاق افتاده باشد.

كه این دسته از حوادث نیز مثل دسته اول خود به دو گروه تقسیم می‌شوند:

الف- حوادثی كه با دخالت غیر‌مستقیم یك فرد و در اثر تخلف او از مقررات اتفاق افتاده باشد.

ب- حوادثی كه با دخالت غیر‌مستقیم یك فرد و بدون تخلف او از مقررات اتفاق افتاده باشد.

به عنوان مثال، راهنمای یك تیم، مسیر مشكلی را برای حركت انتخاب كند كه در حد توان نفرات آن تیم نباشد و موجب سقوط و حادثه‌دیدگی آنها گردد.

این تصمیم راهنما در انتخاب مسیر، هر‌چند عامل مستقیم در لحظه سقوط افراد تیم نیست اما به علت ارتباط سببیتی كه با حادثه دارد و به علت تاثیر آن در وقوع حادثه، مورد بررسی قرار گرفته و با احراز این امر كه راهنما از مقررات ورزش كوه‌نوردی در رابطه با مسئولیت محوله تخطی كرده مجرم شناخته می‌شود.

اما در حوادثی كه با دخالت غیر‌مستقیم یك فرد و بدون قصور او اتفاق افتاده باشد مسئولیتی متوجه آن فرد نخواهد بود.

یعنی در مثال بالا، اگر راهنما، تیم را از مسیری عبور دهد كه نسبت به توان ضعیف‌ترین عضو گروه راحت و قابل عبور باشد، اما فردی از افراد تیم در اثر سهل‌انگاری خودش، سقوط كند مسئولیتی متوجه راهنما نخواهد بود.

لازم به یادآوری است كه چون در این نوع از حوادث، رابطه مستقیمی بین فرد و آن حادثه در لحظه وقوع آنها وجود ندارد نسبت دادن مسئولیت به او و اثبات تقصیر به بررسی بیشتری نیازمند است.

برای نمونه، در مثالی كه زده شد حادثه‌دیدگان یا بازماندگان آنها، باید ثابت كنند كه مسیر به‌قدری صعب‌العبور بوده كه موجب سقوط شود یا نفر یا نفرات تیم به نحو آشكاری ضعیف بوده‌اند و راهنما علم كافی به این ضعف آشكار آنها داشته و می‌دانسته كه علیرغم قابل عبور بودن مسیر آنها توان كافی برای صعود آن را ندارند. اگر آنها نتوانند چنین موضوعی را اثبات كنند نمی‌توان تقصیر را متوجه راهنما – كه در این حادثه دخالت غیر‌مستقیمی هم دارد- كرد.

شاید بتوان گفت كه در سال‌های اخیر اكثر اتهاماتی كه به افراد پس از حوادث كوه‌نوردی وارد شده، در این دسته اخیر یعنی دخالت غیر‌مستقیم قابل تقسیم‌بندی هستند. از این لحاظ می‌بینم  اثبات مجرمیت یا برائت آنها از اتهام وارده امری بسیار پیچیده بوده است.

به همین دلیل از این شماره به بعد سعی خواهیم كرد كه راجع به این‌گونه از حوادث و عاملان آنها بیشتر بحث كنیم.

و هم‌چنین، مقوله حد و حدود مسئولیت كیفری و میزان مجازات افراد خاطی در یك حادثه ورزشی، بحثی است كه در شماره‌‌های آتی مورد بررسی قرار خواهیم داد.

منبع: شماره 43 مجله کوه